Nowe elementy pamięci kulturowej w III Rzeczypospolitej Polskiej (na przykładzie Nysy)
Abstrakt
We wprowadzeniu autorka omawia stan badań nad pamięcią przeszłości w III Rzeczypospolitej. W kolejnych dwóch częściach, odwołując się do koncepcji Jana Assmanna, wskazuje nowe elementy pamięci kulturowej kreowanej w Nysie po 1989 r. Dokonuje w tym celu analizy nośników pamięci kulturowej (pomniki i tablice pamiątkowe, nazwy ulic, obchody świąt i uroczystości, lokalnie tworzona literatura piękna i publicystyka). Rekonstruowane obrazy przeszłości autorka przyporządkowuje do dwóch wymiarów. Pierwszy dotyczy występującego po 1989 r. w skali ogólnokrajowej przewartościowania tradycji państwa i narodu polskiego, drugi natomiast nowego postrzegania dziejów lokalnych. W przypadku pierwszego wymiaru autorka wyodrębnia widoczne w Nysie cztery główne wątki: 1) walka o niepodległość, 2) martyrologia Polaków na Kresach Wschodnich, 3) ukochane Kresy Wschodnie, 4) ponure czasy reżimu komunistycznego. Natomiast nowe elementy pamięci kulturowej dotyczące przeszłości Nysy autorka grupuje wokół czterech tematów: 1) „wyzwalanie” miasta i czasy reżimu komunistycznego, 2) przynależność państwowa miasta, 3) ciągłość miasta, 4) sławne osoby związane z Nysą. W podsumowaniu autorka omawia pewną swoistość nowych elementów pamięci kulturowej w Nysie. Wykazuje, że dotyczy ona zarówno przewartościowania tradycji państwa i narodu polskiego, jak i dziejów lokalnych.
Bibliografia
Assmann A., Między historią a pamięcią. Antologia, red. i posłowie M. Saryusz-Wolska, Warszawa 2013
Assmann J., Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, wstęp i red. R. Traba, Warszawa 2008
Baraniuk K., Nowa wystawa stała „Procesy czarownic na pograniczu nysko-jesenickim”, „Nyskie Szkice Muzealne”, t. 3 (2010), s. 65–73
Barska J., Wielkie Człowieczeństwo, [w:] Śladami Marii Luizy Merkert, Nysa [2010], s. 2
Berlińska D., Oswajanie wielokulturowości, [w:] Śląsk Opolski. Dziedzictwo i współczesność, red. D. Simonides, Opole 2005, s. 69–94
Berlińska D., Symbole trudnej historii Śląska Opolskiego, [w:] Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, red. Z. Mazur, Poznań 1997, s. 341–368
Bossak-Herbst B., Antropolis. Współczesny Gdańsk w wymiarze symbolicznym, Warszawa 2009
Burak G., Korzekwa M., 50-lecie Armii Krajowej, „Głos św. Jakuba”, nr 3 (1991), s. 6
Cebula M.G., s.M. CSSE, Błogosławiona Maria Merkert (1817–1872), Nysa 2007
Cebula M., s.M., Kochana Matka wszystkich, „Głos św. Jakuba”, nr 6 (1992), s. 1, 4
Cetwiński M., Historia i polityka. Teoria i praktyka mediewistyki na przykładzie badań dziejów Śląska, Kraków 2008
Choroś M., Jarczak Ł., Miejsca wspólne, [w:] Opole. Dzieje i tradycja, red. B. Linek, K. Tarka, U. Zajączkowska, Opole 2011, s. 219–234
Ciosmak R., Wspomnienia kresowe. Gorące lato, „Nowiny Nyskie”, nr 42 (1999), s. 23
Czarnuch Z., Wokół kulturowych wyróżników specyfiki Ziem Zachodnich i Północnych, „Przegląd Zachodni”, nr 316 (3/2005), s. 147–155
Dawidejt-Drobek E., Kształtowanie obrazu przeszłości w krajobrazie kulturowym Nysy po drugiej wojnie światowej (Przekazy symboliczne w sferze publicznej), rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem Janiny Hajduk-Nijakowskiej, Wydział Filologiczny Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2013 (obroniona w 2014 r.)
Dawidejt-Drobek E., Nadawanie miastu polskiego oblicza, [w:] E. Dawidejt-Drobek, Nazwy ulic w Nysie w kontekście pamięci kulturowej, Opole 2015, s. 23–50
Dawidejt-Drobek E., Nazwy ulic w Nysie w kontekście pamięci kulturowej, Opole 2015
Dawidejt-Drobek E., Przemianowania i nowe nazwy związane z reorientacją pamięci kulturowej, [w:] E. Dawidejt-Drobek, Nazwy ulic w Nysie w kontekście pamięci kulturowej, Opole 2015, s. 75–88
Dawidejt-Drobek E., Drobek W., Analiza i próba podsumowania 17 lat działalności Euroregionu Pradziad w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego, „Studia Śląskie”, t. 75 (2014), s. 51–69
Dawidejt-Drobek E., Drobek W., The Cognitive-Educational Dimension of Cultural Tourism in the Polish-Czech and Polish-German Borderlands, [w:] Atomization or Integration? Transborder Aspects of Multipedagogy, red. A. Szerląg, J. Pilarska, A. Urbanek, Cambridge 2016, s. 386–404
Dawidejt-Drobek E., Drobek W., Oswajanie krajobrazu i pamięć kulturowa w przewodnikach turystycznych po tak zwanych Ziemiach Odzyskanych, [w:] Przewodniki w kulturze, red. K. Łukasiewicz, I. Topp, Wrocław 2015, s. 101–112
Dawidejt-Drobek E., Drobek W., W kręgu różnych pamięci zbiorowych i dyskursów o najnowszych dziejach Polski – trwałe upamiętnienia w przestrzeni publicznej Śląska Opolskiego, [w:] Pomiędzy pamięcią zbiorową a historią. Rekonstrukcje przeszłości w Europie Środkowo-Wschodniej, red. P. Bałdys, I. Jakimowicz-Ostrowska, J. Charuta-Kojkoł, Gdańsk 2016, s. 37–60
Dawidejt-Drobek E., Drobek W., Wielokulturowa przeszłość we współczesnym dyskursie turystyki kulturowej na pograniczu polsko-czeskim; „Multicultural Studies”, t. 2 (2/2016), s. 87–100
Dawidejt-Jastrzębska E., Nowe elementy w krajobrazie kulturowym Nysy po 1989 roku. Pomniki i tablice pamiątkowe, „Studia Śląskie”, t. 69 (2010), s. 85–105
Dawidejt-Jastrzębska E., Oswajanie niemieckiej przeszłości. Przemiany pamięci kulturowej w okresie transformacji ustrojowej na przykładzie Nysy, [w:] Colloquium Opole 2009. Od Okrągłego Stołu do Obalenia Muru Berlińskiego i Aksamitnej Rewolucji. Polacy – Niemcy – Czesi – nowe wartości, nowe relacje, red. M. Lis, A. Trzcielińska-Polus, Opole 2010, s. 153–174
Dawidejt-Jastrzębska E., Turystyka krajoznawcza na pograniczu nysko-jesenickim w kontekście pamięci kulturowej. Wybrane aspekty, [w:] Wspólne dziedzictwo pogranicza nysko-jesenickiego Euroregionu Pradziad – historia turystyki. Materiały pokonferencyjne, Nysa 2009, s. 123–166
Dawidejt-Jastrzębska E., Drobek W., The Nysa Duchy of Wrocław Bishops in the cultural remembrance of contemporary Polish-Czech borderland (the region of Nysa-Jesenik), [w:] Historical regions divided by the borders. Cultural heritage and multicultural cities. Region and Regionalism, Nr 9, t. 2, red. K. Heffner, Łódź–Opole 2009, s. 279–291
Dubiel K., Nysa. Podróż po fortach, Nysa 2013
Działoszyński E., Pacałycha, [w:] Ważne staje się wszystko, Nysa 2008, s. 28
Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej, „Express Nyski”, nr 177 (8/2014), s. 3
Erll A., Literatura jako medium pamięci zbiorowej, [w:] Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Kraków 2009, s. 211–247
Gajos-Mangold R., Do Eichendorffa, [w:] Czas w słowach zatrzymany. Prezentacje, Wrocław 2003, s. 19
Golka M., Pamięć społeczna i jej implanty, Warszawa 2009
Grajewska W., Nyski Oddział Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich, [w:] Kresowianie na Śląsku Opolskim, red. M. Kalczyńska, współpr. K. Rostocka, E. Trela-Mazur, Opole 2011, s. 349–352
Groń A., Nysanie świętowali 3 Maja, „Nowiny Nyskie”, nr 19 (2014), s. 10
Hałas E., Polityka symboliczna i pamięć zbiorowa. Zmiany nazw ulic po komunizmie, [w:] Zmiana czy stagnacja, red. M. Marody, Warszawa 2004, s. 128–151
Hałas E., Symbole publiczne a polska tożsamość. Zmiana i niejednoznaczność w kalendarzu świąt państwowych III Rzeczypospolitej, „Kultura i Społeczeństwo”, t. 45 (2001), nr 3/4, s. 49–67
Jakubowski W., Nyskie śpiewy, [w:] Kiedy gwar miasta cichnie, Nysa 2006, s. 24–26
Jakubowski W., Próba pamięci, Kraków 1998
Janik J., Spotkanie ze Lwowem, „Inferia”, nr 5 (2010), s. 3
Kaltenberg-Kwiatkowska E., Nazwy ulic – między znakiem a symbolem. Przypadek Czech i Polski, [w:] Szata informacyjna miasta, red. B. Jałowiecki, W. Łukowski, Warszawa 2008, s. 145–180
Kamiński R., Dzieje nyskich fortyfikacji, [w:] Ziemia nyska. Wielokulturowa historia regionu, Opole 2002, s. 47–53
Karkowska M., Pamięć kulturowa a zmiany w krajobrazie miasta. Analiza obchodów rocznicowych lokacji Olsztyna w świetle koncepcji Aleidy i Jana Assmannów, „Kultura i Społeczeństwo”, t. 54 (2010), nr 4, s. 77–98
Klar K., 3 Dywizja Strzelców Karpackich wraca do kraju, „Nowiny Nyskie”, nr 710 (2/1992), s. 2
Klubowicz M., Frei i geschlossen, czyli słowo od tłumacza, [w:] J. von Eichendorff, Memento. Wybór poezji – F. Apke, Pan baron przychodzi boso i płaci guzikiem, Wrocław 2012, s. 14–19
Klubowicz M., Ocalił mnie wiersz. Scenariusz monodramu o życiu i twórczości Jerzego Kozarzewskiego, do muzyki Yoli Wesołowskiej, [2002]
Klubowicz M., Życiorys na dni. Scenariusz spektaklu do poezji Jerzego Kozarzewskiego, na trzech muzyków i pięcioro dzieci, i aktorkę, [2007]
Klubowicz R., Ballada o smyczku, [w:] Smyczkiem i słowem. XXII Chleb Nadziei, Kraków 2010, s. 37–38
Klubowicz R., Wycieczki z Reichu, [w:] Kiedy gwar miasta cichnie, Nysa 2006, s. 41
Kończal K., Wawrzyniak J., Polskie badania pamięcioznawcze: Tradycje, koncepcje, (nie)ciągłości, „Kultura i Społeczeństwo”, t. 55 (2011), nr 4, s. 11–62
Korzeniewska A., Korzeniewski B., Pamięć zbiorowa jako zagadnienie współczesnej humanistyki, „Przegląd Zachodni”, nr 318 (1/2006), s. 249–252
Korzeniewski B., Pamięć zbiorowa we współczesnym dyskursie humanistycznym, „Przegląd Zachodni”, nr 315 (2/2005), s. 121–138
Korzeniewski B., Transformacja pamięci. Przewartościowania w pamięci przeszłości a wybrane aspekty funkcjonowania dyskursu publicznego o przeszłości w Polsce po 1989 roku, Poznań 2010
Kosmala G., Konflikt o pomniki żołnierzy niemieckich poległych podczas I i II wojny światowej rozgrywający się w województwie opolskim w latach 1992–2004, Wrocław 2007
Kosmala G., Rola pomników narodowych dla tożsamości mieszkańców Śląska Opolskiego, [w:] Górny Śląsk wyobrażony: wokół mitów, symboli i bohaterów dyskursów narodowych / Imaginiertes Oberschlesien: Mythen, Symbole und Helden in den nationale Diskursen, red. J. Haubold-Stolle, B. Linek, Opole–Marburg 2005, s. 267–288
Kozarzewski J., Dar codzienności, Opole 1992
Kozarzewski J., Późne żniwo, Opole 2001
Kozarzewski J., „Ślady z kamieni”. Wiersze o Nysie, Wrocław 1994
Koziar A., W hołdzie Armii Krajowej, „Głos św. Jakuba”, nr 11 (1992), s. 2, 4
Kula M., Dekomunizacja symboliki ulic warszawskich, [w:] M. Kula, Naród, historia i... dużo kłopotów, Kraków 2011, s. 274–285
Kula M., O co chodzi w historii?, Warszawa 2008
Kula M., Wybór tradycji, Warszawa 2003
Kulig Z., Gdy wybuchła Polska, „Nowiny Nyskie”, nr 614 (29/1988), s. 1
Kunicki W., Joseph v. Eichendorff, [w:] Leksykon mitów, symboli i bohaterów Górnego Śląska XIX–XX wieku, red. B. Linek, A. Michalczyk, Opole 2015, s. 146–148
Kwiatkowski P.T., Pamięć zbiorowa społeczeństwa polskiego w okresie transformacji, Warszawa 2008
Leksykon mitów, symboli i bohaterów Górnego Śląska XIX–XX wieku, red. B. Linek, A. Michalczyk, Opole 2015
Lenio-Kukurowska A., Wspomnienie, [w:] W poetyckim tyglu, Nysa 2004, s. 63
Ligocki A., Plastyka ziemi nyskiej, [w:] Szkice Nyskie. Studia i Materiały, t. 1, red. Z. Kowalski, Opole 1974, s. 79–106
Łabutin B., „Dla ocalenia Ojczyzny Naszej”, „Nowiny Nyskie”, nr 659 (9/1990), s. 1
Łabutin B., Z sybirskiej tułaczki reminiscencje (2), „Nowiny Nyskie”, nr 644 (24/1989), s. 7
Łabutin B., Z sybirskiej tułaczki reminiscencje (3), „Nowiny Nyskie”, nr 645 (25/1989), s. 6
Łabutin B., Zginęli z rąk wyzwolicieli..., „Nowiny Nyskie”, nr 713 (5/1992), s. 1–2
M.B., Rocznica powstania państwa podziemnego, „Nowiny Nyskie”, nr 39 (1999), s. 2
M.B., Rocznicowe uroczystości, „Nowiny Nyskie”, nr 36 (1999), s. 1–2
MB, W rocznicę bitwy, „Nowiny Nyskie”, nr 42 (1999), s. 3
(M.Ż.), Uroczysta wieczornica z okazji 191 rocznicy Konstytucji 3 Maja, „Nyski Metalowiec”, nr 420 (2/1982), s. 1, 3
Mazur Z., Albumy o Ziemiach Zachodnich i Północnych, [w:] Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, red. Z. Mazur, Poznań 1997, s. 1–47
Miasto Marii Merkert. Nysa wczoraj i dziś / Die Stadt von Maria Merkert (Neisse von gestern und heute) / The city of Maria Merkert (Nysa of yesterday and today), Nysa 2007
Miasto Nysa, [w:] Błogosławiona Maria Merkert. Samarytanka z Śląskiego Rzymu, Wrocław 2007, s. 2–7
Miasto Nysa. Szkice monograficzne, red. J. Kroszel, S. Popiołek, Wrocław 1970
Między nostalgią a nadzieją. Dziedzictwo kulturowe w ujęciu interdyscyplinarnym, red. E. Nieroba, A. Czerner, M.S. Szczepański, Opole 2009
Mróz M., Opowieść o naszym kościele, spisana przez K. Staszkowa, Nysa 1999
Mróz M., Skarbiec św. Jakuba w Nysie, Wrocław 2005
Musialik W., W poszukiwaniu nowego wizerunku województwa. Przeszłość ożywcza czy przeklęta?, „Studia Śląskie”, t. 69 (2010), s. 67–84
Muzeum w Nysie [folder], [przed 2010, nlb]
Muzyka-Łopuch J., Nyskie arabeski, Nysa 1994
Nieroba E., Czerner A., Szczepański M. S., Między nostalgią a nadzieją. Dziedzictwo kulturowe jako dyskursywny obszar rzeczywistości społecznej, [w:] Między nostalgią a nadzieją. Dziedzictwo kulturowe w ujęciu interdyscyplinarnym, red. E. Nieroba, A. Czerner, M. S. Szczepański, Opole 2009, s. 17–36
Nijakowski L.M., Domeny symboliczne. Konflikty narodowe i etniczne w wymiarze symbolicznym, Warszawa 2006
Nijakowski L.M., Domeny symboliczne. O znaczeniu pomników w przestrzeni dominacji symbolicznej na przykładzie Śląska, „Kultura i Społeczeństwo”, t. 45 (2001), nr 3/4, s. 81–104
Nijakowski L.M., Dyskursy o Śląsku. Kwestia śląskiej tożsamości regionalnej i narodowej w dyskursie publicznym, Opole 2002
Nysa kalejdoskop wrażeń / kalejdoskop událostí / kaleidoskop der Eindrücke / kaleidoscope of impressions, oprac. P. Krzyżowski, Nysa 2007
Nysa. Miasto-twierdza. Fortyfikacje Nyskie transgranicznym dziedzictwem kulturowym, tekst J. Daniel, Nysa 2007
Nysa. Przystanek wędrowca / Raj turistu, tekst J. Daniel, Nysa 2007
Nysa śląskim Rzymem zwana i jej miejsce w polsko-czeskiej historii, tekst M. Sikorski, Nysa 2013
Obrońcom Przebraża, „Nowiny Nyskie”, nr 35 (1999), s. 6
Opioła W., Historyczna tożsamość pogranicza. Badanie politycznych funkcji pomników w województwie opolskim, „Studia Śląskie”, t. 75 (2014), s. 191–205
Orłowski H., Ślady a recykling pamięci, „Borussia. Kultura – Historia – Literatura”, nr 29 (2003), s. 27–36
Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Kraków 2009
Pawlik K., Rok 1945 na ziemi nyskiej, [w:] Ziemia nyska. Wielokulturowa historia regionu, Opole 2002, s. 63–74
Poświęcenie sztandaru Sybiraków, „Głos św. Jakuba”, nr 11 (1992), s. 4
(r), Generałowie nie chciani, „Nowiny Nyskie”, nr 41 (1995), s. 4
(r), Po 31 latach, „Nowiny Nyskie”, nr 29 (1995), s. 2
(r) Zwiastunka nadziei, „Nowiny Nyskie”, nr 30 (1995), s. 1–2
Rybicka E., Pamięć i miasto. Palimpsest vs. pole walki, „Teksty Drugie”, nr 131 (5/2011), s. 201–211
Sanocki J., 13 grudnia, „Nowiny Nyskie”, nr 50 (1999), s. 2
Sanocki J., Cześć bohaterom!, „Nowiny Nyskie”, nr 22 (1994), s. 9
Sanocki J., „Powrót rozstrzelanej armii”, „Nowiny Nyskie”, nr 39 (1995), s. 6
Sanocki J., Salwy pamięci „Nowiny Nyskie”, nr 33 (1994), s. 1–2
Sanocki J., Spotkanie akowców, „Nowiny Nyskie”, nr 47 (1995), nr 47, s. 1–2
Saryusz-Wolska M., Pamięć kulturowa Gdańska i Wrocławia. Doświadczenia i ślady, [w:] Pamięć – przestrzeń – tożsamość, red. S. Kapralski, Warszawa 2010, s. 239–256
Saryusz-Wolska M., Spotkania czasu z miejscem. Studia o pamięci i miastach, Warszawa 2011
Sikorski M., Nysa. W kręgu zabytków i historii, Krapkowice 2010
Skałka-Langier I., Czas życia, Nysa [2000]
Skałka-Langier J., Próba ognia, Opole 1994
Sławne postacie pogranicza polsko-czeskiego Euroregionu Pradziad – wspólne dziedzictwo historyczne / Berühmte Persönlichkeiten des polnisch-tschechischen Grenzgebietes in der Euroregion Pradziad – das gemeinsame historische Erbe / Významné osobnosti polsko českého pohraničí – Euroregion Pradziad – společné historické dědictví, Nysa 2007
Sławni Nysanie – nauka i kultura bogactwem historii regionu, Opole 2004
Stasiewicz J., Eichendorff…, „Informator Nyskiej Grupy Literackiej”, z 12 IX 2002 r.
Stasiewicz J., Pustka, [w:] Klucz zagubionych drzwi, Nysa 2001, s. 39
Stasiewicz J., Stare fotografie, [w:] J. Stasiewicz, Poezji tom III, Kraków 2009, s. 96
Staszków K., Bernhard Grzimek – człowiek legenda, [w:] Sławne postacie pogranicza polsko-czeskiego Euroregionu Pradziad – wspólne dziedzictwo historyczne / Berühmte Persönlichkeiten des polnisch-tschechischen Grenzgebietes in der Euroregion Pradziad – das gemeinsame historische Erbe / Významné osobnosti polsko českého pohraničí – Euroregion Pradziad – společné historické dědictví, Nysa 2007, s. 51–54
Staszków K., Joseph von Eichendorff, [w:] Sławni Nysanie – nauka i kultura bogactwem historii regionu, Opole 2004, s. 60–63
Staszków K., Konrad Emil Bloch – noblista z Nysy, [w:] Sławne postacie pogranicza polsko-czeskiego Euroregionu Pradziad – wspólne dziedzictwo historyczne / Berühmte Persönlichkeiten des polnisch-tschechischen Grenzgebietes in der Euroregion Pradziad – das gemeinsame historische Erbe / Významné osobnosti polsko českého pohraničí – Euroregion Pradziad – společné historické dědictví, Nysa 2007, s. 18–22
Staszków K., Książę biskup Franciszek Ludwik von Neuburg, [w:] Sławne postacie pogranicza polsko-czeskiego Euroregionu Pradziad – wspólne dziedzictwo historyczne / Berühmte Persönlichkeiten des polnisch-tschechischen Grenzgebietes in der Euroregion Pradziad – das gemeinsame historische Erbe / Významné osobnosti polsko českého pohraničí – Euroregion Pradziad – společné historické dědictví, Nysa 2007, s. 116–118
Staszków K., Max Herrmann-Neisse, [w:] Sławni Nysanie – nauka i kultura bogactwem historii regionu, Opole 2004, s. 64–67
Staszków K., Nysa śląskim Rzymem zwana – spacer po jej zabytkach, Nysa 2008
Staszków K., Rys historyczny / Historický nástin, / Historische Zusammenfassung, [w:] Zabytki sakralne pogranicza nysko-jesenickiego / Sakrální památky nysko-jesenického pohraniči / Sakrale Baudenkmäler des Grenzgebietes Neisse-Jesenik, Nysa 2009, s. 3–22
Stobiecki R., Łódzkie „boje o historię”, [w:] R. Stobiecki, Historiografia PRL. Ani dobra, ani mądra, ani piękna... ale skomplikowana. Studia i szkice, Warszawa 2007, s. 335–345
Szacka B., Pamięć zbiorowa, [w:] Wobec przeszłości. Pamięć przeszłości jako element kultury współczesnej, red. A. Szpociński, Warszawa 2005, s. 17–30
Szacka B., Przebudowa ustrojowa i pamięć przeszłości, [w:] Współczesne społeczeństwo polskie. Dynamika zmian, red. J. Wasilewski, Warszawa 2006, s. 405–427
Szlakiem Josepha von Eichendorffa, tekst P. Krzyżowski, Nysa 2006
Szmeja M., Pamięć o przeszłości a tożsamość grupy regionalnej, [w:] Czy koniec Śląska jaki znamy?, red. R. Rauziński, T. Sołdra-Gwiżdż, R. Geisler, Opole 2010, s. 91–107
Szpociński A., Kwiatkowski P.T., Przeszłość jako przedmiot przekazu, Warszawa 2006
Szypowska M., Szypowski A., Nysa, Warszawa 1965
Śladami Marii Luizy Merkert, tekst. s. M. M. Cebula, Nysa [2008]
Thum G., Obce miasto Wrocław 1945 i potem, Wrocław 2008
Traba R., Historia – przestrzeń dialogu, Warszawa 2006
Tujdowski M., Nowe treści symboliczne na starych pomnikach, „Siedlisko”, nr 1 (2006), s. 7–12
Turystyka na pograniczu nysko-jesenickim. Turistika na nysko-jesenickém pohranicí / Tourismus im Grenzland Nysa – Jeseník, tekst A. Bukała, I. Kicak, Nysa 2008
Twierdza Nysa. Kulturowe dziedzictwo nyskich fortyfikacji, tekst R. Kamiński, Nysa 2008
1999 – Rok Polski Walczącej, „Nowiny Nyskie”, nr 31 (1999), s. 2
Urban W., Kościół pod wezwaniem Świętego Jakuba w Nysie, [w:] W. Urban, Z. Zalewski, Z dziejów kościoła i parafii Świętego Jakuba w Nysie, Nysa 1998, s. 9–45
W 68 rocznicę odzyskania niepodległości. Uroczysta wieczornica, „Nowiny Nyskie”, nr 545 (32/1986), s. 5
W poetyckim tyglu, Nysa 2004
Wallis A., Socjologia wielkiego miasta, Warszawa 1967
Ważne staje się wszystko, Nysa 2008
Wąsowicz D., Lwowiacy, „Nowiny Nyskie”, nr 94 (38/1994), s. 2–3
Wąsowicz-Hołota D., Czas, który łączy..., „Nowiny Nyskie”, nr 38 (1998), s. 1, 4
Wąsowicz-Hołota D., Dekada Związku Sybiraków, „Nowiny Nyskie”, nr 39 (1999), s. 5
Wąsowicz-Hołota D., Tablica napawa nas dumą!, „Nowiny Nyskie”, nr 39 (2015), s. 9
Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, red. Z. Mazur, Poznań 1997
Wspólne dziedzictwo? Ze studiów nad stosunkiem do spuścizny kulturowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych, red. Z. Mazur, Poznań 2000
ZK, W 70 rocznicę odzyskania niepodległości, „Nowiny Nyskie”, nr 616 (31/1988), s. 2
Zalewski Z., Parafia Świętego Jakuba w Nysie w latach 1945–1956, [w:] W. Urban, Z. Zalewski, Z dziejów kościoła i parafii Świętego Jakuba w Nysie, Nysa 1998, s. 47–137
Zdanowicz T., Twierdza Nysa w czasach współczesnych, [w:] Nyskie fortyfikacje na przestrzeni dziejów, Nysa 2010, s. 113–129
„Zetka”, Zmieniać czy nie zmieniać?, „Nowiny Nyskie”, nr 652 (2/1990), s. 2
Zieliński F., Szata ideologiczna miasta. O przemianowywaniu ulic i placów, [w:] Miasta polskie w dwusetlecie prawa o miastach, red. E. Kaltenberg-Kwiatkowska, Warszawa 1994, s. 189–199
Zieliński F., Szata ideologiczna miasta – pomniki, [w:] Przemiany miasta. Wokół socjologii Aleksandra Wallisa, red. B. Jałowiecki, A. Majer, M. S. Szczepański, Warszawa 2005, s. 219–232
Zybura M., Pomniki niemieckiej przeszłości. Dziedzictwo kultury niemieckiej na Ziemiach Zachodnich i Północnych Polski, Warszawa 1999
Copyright (c) 2017 Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.