Wokół zmian nazewnictwa ulic na Ziemiach Zachodnich i Północnych po 1945 r. – wybrane aspekty

Słowa kluczowe: nazwy ulic, Ziemie Zachodnie i Północne, zmiana nazewnictwa ulic po 1945 r.

Abstrakt

Sytuacja na ziemiach zachodniej i północnej Polski była po 1945 r. szczególnie trudna z wielu względów; obszary te musiały jak najszybciej otrzymać nową tożsamość. Jednym z pilniejszych zadań było wówczas uregulowanie kwestii szeroko pojętego nazewnictwa miast, wsi, obiektów fizjograficznych, a także ulic. Proces nadawania polskiego brzmienia nazwom ulic przebiegał różnie w poszczególnych ośrodkach miejskich; inny wymiar miał w dużych aglomeracjach, a inny w mniejszych miejscowościach. W opracowaniu pokazano likwidowanie śladów niemczyzny w nazwach ulic i nadanie im polskiego imiennictwa na wybranych przykładach większych i mniejszych miast na terenie Ziem Zachodnich i Północnych (Wrocław, Gdańsk, Zielona Góra, Świdnica, Bytom, Legnica, Będzin, Reszel, Maszewo), aby zasygnalizować różne aspekty i cechy charakterystyczne tego zjawiska, a także trudności, jakie się z tym wiązały. Analiza przykładów przemianowań nazw ulic pozwala dostrzec pewne tendencje i kryteria, jakimi się wówczas kierowano (m.in. upamiętnianie ważnych z punktu widzenia historii, kultury i nauki polskiej postaci, a także bohaterów narodowych, bojowników o wolność narodu polskiego, polityków i działaczy niepodległościowych, jak również znaczących wydarzeń i faktów historycznych czy też związanych z utrwalaniem osiągnięć władzy ludowej etc.). Dobór patronów ulic, poprzez symboliczne treści, jakie się za tym kryły, odgrywał istotną rolę zarówno w umacnianiu polskości tych terenów, jak i legitymizowaniu nowej władzy. Większość ulic miejscowości na Ziemiach Zachodnich i Północnych otrzymała polskie nazwy do końca 1946 r.; drugi etap nadawania polskiego imiennictwa ulic zakończył się jesienią 1947 r.; natomiast w dużych aglomeracjach trwał jeszcze w latach 1948–1949. Niekiedy dochodziło do kilkakrotnej zmiany nazw ulic, co było podyktowane względami polityczno-ideologicznymi.

Biogram autora

Maria Wagińska-Marzec, Instytut Zachodni im. Zygmunta Wojciechowskiego w Poznaniu

Maria Wagińska-Marzec – dr nauk humanistycznych; studiowała germanistykę na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Od 1977 r. pracownik naukowy Instytutu Zachodniego w Poznaniu. Obszary zainteresowań naukowych: kultura i literatura w zjednoczonych Niemczech, polsko-niemieckie stosunki kulturalne, a także zmiana nazewnictwa miejscowości na Ziemiach Zachodnich i Północnych po 1945 r. Opublikowała m.in.: Protest-song w Republice Federalnej Niemiec w okresie kontestacji młodzieżowej (1996), Bayreuth – powikłana spuścizna. Spory wokół Teatru Wagnera (2007), Zmiany strukturalne i finansowo-organizacyjne w kulturze zjednoczonych Niemiec, [w:] Z. Mazur, H. Orłowski, M. Wagińska-Marzec, Kultura zjednoczonych Niemiec. Wybrane problemy (2013), Formy i płaszczyzny polsko-niemieckiego dialogu kulturalnego (1990–2010), [w:] Polsko-niemieckie stosunki społeczne i kulturalne, red. A. Sakson (2013).

Bibliografia

Antkowiak Z., Patroni ulic Wrocławia, Wrocław 1982

Antkowiak Z., Stare i nowe osiedla Wrocławia, Wrocław 1973

Antkowiak Z., Ulice i place Wrocławia, Wrocław 1970

Belchnerowska A., Białecki T., Toponimia miasta Szczecina, Szczecin 1988

Białecki T., Nazewnictwo geograficzne miasta Szczecina, Szczecin 1970

Białecki T., Zmiany topograficzne i onomastyczne Starego Miasta w Szczecinie na przestrzeni dziejów, „Przegląd Zachodniopomorski”, nr 3 (1986)

Białecki T., Zmiany w nazewnictwie geograficznym Szczecina po 1945 roku, Szczecin 1995

Biolik M., Typy semantyczne współczesnych nazw ulic i placów Olsztyna, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 1–2, 51–61 (1982)

Chludziński A., Nazwy ulic Białogardu, część I: A–Ó, „Przegląd Zachodniopomorski”, z. 4 (2003)

Chludziński A., Nazwy ulic Białogardu, część II: P–Ż, „Przegląd Zachodniopomorski”, z. 1 (2004)

Choroś M., Jarczak Ł., Ludzie i historia w nazwach ulic Opola, Opole 2010

Domański J., Nazwy miejscowe dzisiejszego Wrocławia i dawnego okręgu wrocławskiego, Warszawa 1967

Engler W., Słownik nazw ulic Elbląga, Elbląg 2008

Helmich M., Kujawinski J., Kutschke M., Toman J., „Odniemczanie” i polonizacja czyli z niemieckiego Breslau powstaje polski Wrocław, [w:] Polski Wrocław jako metropolia europejska – Pamięć i polityka historyczna z punktu widzenia oral history, red. P. Ther, T. Królik, L. Henke, Wrocław 2005

Jarczak Ł., O powojennych zmianach nazw ulic w Opolu, Opole 2007

Juniszewski J.M., Nazwy ulic i placów Legnicy, Legnica 2000

Kędziora K., Nazewnictwo ulic Wrocławia w latach 1945–1994, Wrocław 2012

Kobel E., Patroni wrocławskich ulic, placów i zaułków, Wrocław 2008

Kruszewski T., Niemiecko-polski spis ulic, placów i mostów Wrocławia 1873–1993, Wrocław 1993

Kruszewski T., Richard Wagner i jego opery w nazwach ulic Berlina i Wrocławia, Wrocław 2008

Kruszewski T., Zmiany nazw ulic we Wrocławiu w latach Trzeciej Rzeszy, Wrocław 1996

Łobodzińska R., Nazwy ulic Wrocławia z perspektywy prac Komisji Nazewnictwa Ulic TMW, [w:] Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość polskiej onomastyki, red. R. Łobodzińska, Wrocław 2003

Myszkiewicz W., Ulice Zielonej Góry, [w:] Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, red. Z. Mazur, Poznań 1997

Nazwy ulic Wrocławia, red. B. Jancewicz, L. Smołka, Wrocław 2000

Nieckula F., Niech nazwy mówią!, [w:] Nazwy ulic Wrocławia, red. B. Jancewicz, L. Smołka, Wrocław 2000

Okólska H., Władze miejskie Wrocławia w latach 1945–1948, Wrocław 2005

Pawlikowska-Piechotka A., Nazwy ulic i placów – dziedzictwo kulturowe i dokument historii (na przykładzie Żoliborza urzędniczego w Warszawie, 1916–1995), „Ochrona Zabytków”, t. 49 (1996), nr 4 (195)

Ruszkiewicz B., Nazwy ulic Będzina, „Językoznawstwo. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Powstańców Śląskich w Opolu”, z. 11 (1988)

Taszycki W., Nazwy wrocławskich dzielnic i przedmieść, [w:] Rozprawy i studia polonistyczne, t. 1, Wrocław–Warszawa–Kraków 1958

Wakar A., Olsztyn. Dzieje miasta, Olsztyn 1997

Żuraszek-Ryś I., Jak powstały nowe nazwy ulic w powojennej Zielonej Górze?, „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Seria Językoznawcza, t. 19 (2012), nr 1, s. 159-171


Netografia:

Barriga T., Mickiewicz zamiast Hitlera, Chrobry za Bismarcka. Wrocławskie ulice i ich nazwy, http://www.tvn24.pl/wroclaw,44/mickiewicz-zamiast-hitlera-chrobry-za-bismarcka-wroclawskie-ulice-i-ich-nazwy,329729.html

Daniluk J., Oswajanie miasta. O zmianach nazw ulic w powojennym Gdańsku, http://historia.trojmiasto.pl/Oswajanie-miasta-O-zmianach-nazw-ulic-w-powojennym-Gdansku-n101787.html

Dawne nazwy ulic gdańskich, http://www.danzig-online.pl/nazwy/uliced.html

Dawne nazwy ulic gdańskich, http://www.danzig-online.pl/nazwy/uliced.html

Jankowska M., Administracyjno-prawna problematyka zmiany nazewnictwa ulic Wrocławia w latach 1945–1946, http://www.bibliotekacyfrowa.pl/Content/42784/02_Marta_Jankowska.pdf

Kasprzyk B., Kędziora K. „Nazewnictwo ulic Wrocławia w latach 1945–1994”, https://histmag.org/Kamila-Kedziora-Nazewnictwo-ulic-Wroclawia-w-latach-1945-1994-recenzja-7261

Komunikat władz Lęborka z 1946 r. dot. zmiany nazw ulic z niemieckich na polskie, udostępnił P. Zbigniew Wołocznik, http://lebork.trim.pl/lauenburg-in-pommern/komunikat-wladz-leborka-1946-dot-zmiany-nazw-ulic-z-niemieckich-na-polskie/

Nazwy ulic miasta Massow do roku 1945 i Maszewa po roku 1945, https://www.maszewo.pl/informacje,gmina,ulice.html

Obecne i byłe nazwy ulic Mrągowa, http://www.it.mragowo.pl/obecne-i-byle-nazwy-ulice-mragowa,3,2807,pl.html Polskie nazwy ulic Żarowa mają już 70 lat, http://www.izba.centrum.zarow.pl/artykuly/454-polskie-nazwy-ulic-zarowa-maja-juz-70-lat

Obrączka P., Jak nadawano bytomskim ulicom i placom polskie nazwy, http://zyciebytomskie.pl/index.php/ZB/arch_art/jak-nadawano-bytomskim-ulicom-i-placom-polskie-nazwy

Raszkiewicz W.J., Nazwy ulic w Świdnicy, http://www.mojemiasto.swidnica.pl/?p=1151

Raszkiewicz W.J., Zestawienie nazw ulic niemieckich, http://www.mojemiasto.swidnica.pl/?p=1165

Rawa T., O nazwach reszelskich ulic, http://www.reszel.pl/nazwach_reszelskich_ulic,23,1014.html

Wałbrzych i okolice. Historia miasta na tle historii Dolnego Śląska, rozdz. 8. (1933–1945), http://blog.e-knapczyk.pl/walbrzych-i-okolice-historia-miasta-na-tle-historii-dolnego-slaska/rozdzial-viii-1933-1945/

Zmiany nazewnictwa będzińskich ulic, https://pl.wikipedia.org/wiki/Zmiany_nazewnictwa_b%C4%99dzi%C5%84skich_ulic

Zmiany nazw i placów w Łodzi, http://www.historialodzi.obraz.com.pl/zmiany-nazw-ulic-i-placow-w-lodzi/
Opublikowane
2017-12-29
Dział
Artykuły i Studia