Integracyjna działalność Kościoła warmińskiego w pierwszych latach po II wojnie światowej
Abstrakt
W 1945 r. południowe Prusy Wschodnie, ale bez Królewca, znalazły się w granicach państwa polskiego. Całe dawne dominium warmińskie rządzone do 1772 r.przez biskupów i kapitułę warmińską, kraj katolicki było pod rządami polskimi. W wyniku działań wojennych ziemie wschodniopruskie doznały ogromnych zniszczeń i wyludnienia. Już w 1945 r. w wyniku osadnictwa zmieniał się demograficzny i wyznaniowy obraz tych ziem. Ludność niemiecka została wysiedlona, a ludność mazurska i warmińska odmawiająca przyjęcia polskiego obywatelstwa też musiała te ziemie opuścić. Do 1945 r. katolicy byli jakby diasporą wśród wyznawców ewangelickich. Po 1945 r. wszystko się odwróciło, ludność w większości była katolicka. Kapłani niemieccy ustąpili miejsca duchownym polskim, którzy przyjechali na Warmię i Mazury wraz z polskimi osadnikami. Władze państwowe odmówiły biskupowi warmińskiemu Maksymilianowi Kallerowi kontynuacji rządów biskupich w warmińskiej diecezji. Dr Teodor Bensch został administratorem diecezji. W 1956 r. Tomasz Wilczyński otrzymał nominację na biskupa w Olsztynie, lecz dopiero Józef Drzazga został pełnym ordynariuszem warmińskim po unormowaniu stosunków polsko-niemieckich. Księża katoliccy odegrali niezwykle ważną rolę w procesie zasiedlania ziem, a tym samym integracji ludności. Otwierając kościoły, budowali poczucie stabilizacji, likwidując poczucie tymczasowości. W zmieniającej się politycznej polskiej rzeczywistości Kościół stał się przeciwnikiem władz państwowych. Księża zaczęli doznawać szykan, wypychano Kościół z działalności społecznej. Na Warmii i Mazurach schronienie znalazło wielu żołnierzy podziemia zbrojnego, organizacji politycznych i księży ściganych przez komunistyczne władze. Ze strony tych władz doznawali oni represji. A jednak mimo nieustających szykan nie zmniejszały się wpływy Kościoła, świątynie wciąż były pełne wiernych. Kościół integrował ludzi przybyłych z różnych stron dawnej Polski, obejmował ich opieką nie tylko duszpasterską. Kościół pomagał w odnajdywaniu dawnej świetności Warmii. Na bazie historii tworzył podwaliny zrywania z tymczasowością i pomagał mieszkańcom w procesach zakorzeniania się na nowej ziemi.
Bibliografia
Achremczyk S., Ełk. Dzieje miasta, Olsztyn 2012
Achremczyk S., Historia Warmii i Mazur, T. II: 1772–2010, Olsztyn 2011
Achremczyk S., Orneta. Dzieje miasta, Olsztyn 2006
Achremczyk S., Szorc A., Braniewo, Olsztyn 1995
Alejun Z.J., Syn Ziemi Wileńskiej ks. Adam Szabunia (1912–1981), Kętrzyn–Olsztyn 2010
Bielawny K., Dzieje parafii św. Brunona w Bartoszycach w XIX i XX wieku, Olsztyn 2009
Brewczyński S., Ks. Adalbert (Wojciech) Zink. Rządca diecezji warmińskiej w latach 1951–1953, Olsztyn 2006
Brzozowski K., Budzyński S., Korcz J., Sanktuarium Maryjne w Gietrzwałdzie. 125 rocznica objawień Najświętszej Maryi Panny, Warszawa 2002
Chłosta J., Doroczne zwyczaje i obrzędy na Warmii, Olsztyn 2009
Chłosta J., Jeszcze o biskupie Maksymilianie Kallerze, „Warmińskie Wiadomości Archidiecezjalne”, nr 10 (1993), s. 126–133
Chłosta J., Maksymilian Kaller biskup warmiński w latach 1930–1947, [w:] Poczet biskupów warmińskich, red. S. Achremczyk, Olsztyn 2008
Chłosta J., Niezwykła posługa warmińskiego kapłana, „Studia Warmińskie”, t. 32 (1995), s. 365–377
Chłosta J., Związki Prymasa Polski – Stefana Kardynała Wyszyńskiego z Warmią, [w:] Stefan Kardynał Wyszyński wobec Ziem Zachodnich i Północnych oraz stosunków polsko-niemieckich, red. T. Dzwonkowski, Cz. Osękowski, Warszawa–Poznań–Zielona Góra 2001
Ferenc E., Rok kościelny a polskie tradycje, Poznań 1997
Kętrzyn – moja nowa Ojczyzna. Wspomnienia mieszkańców, Olsztyn–Kętrzyn 2006
Kopiczko A., Bogucki Stanisław, [w:] Leksykon Duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, red. J. Myszor, t. 1, Warszawa 2002, s. 21–23
Kopiczko A., Diecezja warmińska za rządów bp. Józefa Drzazgi (1965–1978). Zarys problematyki, [w:] Droga do stabilizacji polskiej administracji kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych po II wojnie światowej. W 40. rocznicę wydania konstytucji apostolskiej Pawła VI Episcoporum Poloniae coetus, red. W. Kucharski, Wrocław 2013, s. 195–209
Kopiczko A., Kościół warmiński a polityka wyznaniowa po II wojnie światowej, Olsztyn 1996
Kopiczko A., Ks. prof. Stefan Biskupski – objęcie urzędu wikariusza kapitulnego diecezji warmińskiej i charakterystyka jego pracy na tym stanowisku, „Studia Warmińskie”, t. 32 (1995), s. 379–388
Kopiczko A., Ksiądz Nikodem Masłowski 16 II 1889 – 24 VIII 1978, „Warmińskie Wiadomości Diecezjalne”, nr 15 (1995), s. 49–51
Kopiczko A., Tomasz Wilczyński biskup warmiński w latach 1956–1965, [w:] Poczet biskupów warmińskich, red. S. Achremczyk, Olsztyn 2008, s. 451–452
Kopiczko A., Zarys powojennych dziejów seminarium Hosianum, „Studia Warmińskie”, t. XXXIV (1997), s. 201–214
Kopiczko A., Żołnierkiewicz J., Dzieje kościoła i parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Olsztynie 1903–2003, Olsztyn 2004
Kossert A., Ostpreussen. Geschichte und Mythos, München 2005
Kowalik S., Kowalik Feliks, [w:] Leksykon Duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, red. J. Myszor, t. 1, Warszawa 2002, s. 129–131
Kudrzycki Z., Dzieje Rozóg, Toruń 2003
Kudrzycki Z., Przemiany społeczno-polityczne na pograniczu mazursko-kurpiowskim po 1945, [w:] Migracja ludności na pograniczu mazursko-kurpiowskim w XIX i XX wieku, red. J. Gołota, Ostrołęka–Olsztyn 2008
Łukaszewicz B., Raptularz miejski, Olsztyn 1945–2005, Olsztyn 2006
Murawska H., Przesiedleńcy z Kresów Północno-Wschodnich II Rzeczypospolitej w Olsztyńskiem, Olsztyn 2000
Nowotka M., Przemiany ludnościowe na pograniczu mazursko-kurpiowskim po II wojnie światowej na przykładzie gminy Rozogi, [w:] Migracja ludności na pograniczu mazursko-kurpiowskim w XIX i XX wieku, red. J. Gołota, Ostrołęka–Olsztyn 2008
Obłąk J., Kopiczko A., Historia diecezji i archidiecezji warmińskiej, Olsztyn 2010
Obłąk J., Z powojennych dziejów diecezji warmińskiej. Luty–wrzesień 1945, „Polonia Sacra”, nr 8 (1956), z. 3–4, s. 401–403
Ornatek A., Biskup Maksymilian Kaller – wierność pasterskiemu powołaniu, „Warmińskie Wiadomości Archidiecezjalne”, nr 8 (1993), s. 87–96
Ornatek A., W poszukiwaniu prawdy o biskupie Maksymilianie Kallerze, „Warmińskie Wiadomości Archidiecezjalne”, nr 10 (1994), s. 133–138
Pietrzak J., Działalność kardynała Hlonda jako wysłannika papieskiego na Ziemiach Odzyskanych w 1945 r., „Nasza Przeszłość”, t. 42 (1974)
Piwowarski W., Typologia religijna katolików południowej Warmii, „Studia Warmińskie”, t. I (1964), s. 129–132
Płotek M., Losy sierot narodowości niemieckiej z terenu Warmii i Mazur po zakończeniu II wojny światowej, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2005, nr 3, s. 349–362
Romaniuk M.P., Życie, twórczość i posługa Stefana Kardynała Wyszyńskiego Prymasa Tysiąclecia, Warszawa 1994
Sakson A., Od Kłajpedy do Olsztyna. Współcześni mieszkańcy byłych Prus Wschodnich. Kraj Kłajpedzki, Obwód Kaliningradzki, Warmia i Mazury, Poznań 2011
Schwark B., Ihr Name lebt. Ermländische Priester in Leben, Leid und Tod, Osnabrück 1958
Sieński H., Stępień Jan Piotr, [w:] Leksykon Duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, red. J. Myszor, t. 1, Warszawa 2002, s. 268–270
Szyfer A., Ludowe zwyczaje, obrzędy, wierzenia i wiedza, [w:] Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków, red. J. Burszta, Wrocław 1976, s. 409–415
Szyfer A., Tradycyjne wierzenia i zwyczaje okresu Bożego Narodzenia na Warmii, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 1965, nr 4, s. 569–580
Szyfer A., Warmiacy: studium tożsamości, Poznań 1996
Śp. Ks. Infułat Wojciech Zink, „Warmińskie Wiadomości Diecezjalne”, nr 2 (1970), s. 53–56
Warmiacy i Mazurzy w PRL. Wybór dokumentów. Rok 1946, oprac. T. Baryła, Olsztyn 1994
Wojtkowski J., Dzieje kapituły warmińskiej 1772–1945, „Studia Warmińskie”, t. XXXII (1995), s. 25–90
Wyszyński S., List Prymasa Polski z 8 XI 1950, „Warmińskie Wiadomości Diecezjalne”, nr 5 (1950), s. 2–4
Wyszyński S., Zapiski milenijne. Wybór z dziennika Pro memoria z lat 1965–1967, Warszawa 2001
Wyszyński S., Zapiski więzienne, Paryż 1982
Zientara Malewska M., Wspomnienia o księdzu prałacie Janie Hanowskim 1873–1968, „Słowo na Warmii i Mazurach”, nr 20 (1971)
Żyromski Ż., Przesiedlenia ludności niemieckiej z województw olsztyńskiego poza granice Polski w latach 1945–1950, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 3 (1959)
Copyright (c) 2017 Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.