Zmiany nazw miejscowych na Śląsku Opolskim po 1945 r.

Stanisława Sochacka

doi:10.26774/rzz.175

Stanisława Sochacka Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu http://orcid.org/0000-0002-3697-4873

Słowa kluczowe: onomastyka, toponimy, zmiany nazw na Śląsku Opolskim, germanizacja nazewnictwa, geografia

Abstrakt

Po zakończeniu wojny na Ziemiach Zachodnich i Północnych brakowało wielu uregulowań dotyczących szczególnie ważnych przejawów życia, m.in. nazewnictwa, wymagającego całościowego ujednolicenia. Przemianować należało nazwy: miast, wsi, osad, przysiółków, gór, jezior i rzek, które funkcjonowały pod urzędowymi nazwami niemieckimi. W artykule został przedstawiony i oceniony proces ustalania nazw miejscowych na Śląsku Opolskim po 1945 r. Praca składa się z kilku części i omawia m.in. następujące zagadnienia: genezę i historię Komisji Ustalania Nazw Miejscowości, powołaną w styczniu 1946 r. przez Ministerstwo Administracji Publicznej; udział Instytutu Śląskiego w Katowicach w pracach Komisji, który odgrywał kluczową rolę w repolonizacji nazewnictwa śląskiego, ponieważ Śląsk dysponował bogatym zasobem dokumentów historycznych; repolonizację nazw miejscowych Śląska Opolskiego, polegającą na rekonstrukcji dawnych nazw polskich opartych na zapisach historycznych; polonizację nazw miejscowych, które przed 1945 r. miały od początku nazwy niemieckie; nazwy przejściowe (przedkomisyjne) nadawane spontaniczne przez ludność miejscową i napływową; zmiany nazewnicze po 1989 r. dokonywane na życzenie mieszkańców wsi. W tym celu Komisja Ustalania Nazw Miejscowości przyjęła projekt ustawy w sprawie trybu składania wniosków przez organy samorządowe.

Biogram autora

Stanisława Sochacka, Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu

Stanisława Sochacka – prof. nadzw. dr hab. w Państwowym Instytucie Naukowym – Instytucie Śląskim w Opolu (wcześniej na Uniwersytecie Opolskim), językoznawca, slawista. Zainteresowania badawcze: kontakty językowe polsko-czeskie, polsko-łużyckie i polsko-niemieckie. Opublikowała ponad 170 prac, m.in. monografie: Listy Lucjana Malinowskiego do Jarosława Galla. Przyczynek do dziejów polsko-czeskich kontaktów naukowo-kulturalnych w drugiej połowie XIX wieku, Opole 1975; Działalność slawistyczna Władysława Nehringa na tle epoki, Opole 1980. Od 1986 r. jest redaktorem naukowym i współautorką Słownika etymologicznego nazw geograficznych Śląska (t. 5–17, Opole 1991–2016). Obecnie czynnie uczestniczy w pracach Komisji Onomastycznej PAN oraz w Komisji Ustalania Nazw Miejscowych i Obiektów Fizjograficznych przy Ministrze Spraw Wewnętrznych i Administracji (1997–2007).

Bibliografia

Borek H., Kolonizacja fryderycjańska na Górnym Śląsku w odbiciu nazewnictwa miejscowego, „Studia Śląskie” , t. XLVII (1989), s. 21–51

Borek H., Opolszczyzna w świetle nazw miejscowych, Opole 1972

Choroś M., Jarczak Ł., Przejściowe nazwy miejscowe na Śląsku w latach 1945–1948 (na przykładzie Opolszczyzny), [w:] Najnowsze przemiany nazewnicze, red. E. Jakus-Borkowa, K. Nowik, Warszawa 1998

Choroś M., Jarczak Ł., Sochacka S., Słownik nazw miejscowych Śląska polsko-niemiecki i niemiecko-polski, Opole 2015

Choroś M., Jarczak Ł., Wykaz przejściowych nazw miejscowych na Opolszczyźnie w latach 1945–1948, „Onomastica” , t. XLIII (1998), s. 53–80

Damroth K., Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung, mit einem Anhang über die schlesisch-polnischen Personennamen, Beuthen 1896

Iwicki W., Ocena reslawizacji nazw miejscowych w byłym powiecie słupskim przez KUNM, „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego. Filologia Polska. Prace Językoznawcze”, nr 11 (1985)

Knie J.G., Alphabetisch – statistisch – topographisches Übersicht der Dörfer, Flecken, Städte und anderen Orte der Königlichen Preusischen Provinz Schlesiens, Breslau 1845

Nazwa dokumentem przeszłości regionu. Tom poświęcony Wielkiemu Profesorowi Stanisławowi Rospondowi, red. J. Nowosielska-Sobel, G. Strauchold, W. Kucharski, Wrocław 2010

Nitsch K., Nazwy miejscowe w odzyskanej Polsce Zachodniej, „Język Polski” , t. XXV (1945), nr 2, s. 33–41

Olszewicz B., O naprawę nazewnictwa geograficznego Ziem Odzyskanych, Gdańsk– Bydgoszcz–Toruń 1946

Rospond S., Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska, t. 1: A–B, Warszawa–Wrocław 1970

Rospond S., Słownik nazw geograficznych Polski Zachodniej i Północnej według uchwał Komisji Ustalania Nazw Miejscowych pod przewodnictwem S. Srokowskiego, cz. 1: Polsko-niemiecka, cz. 2: Niemiecko-polska, Wrocław 1951

Rudnicki M., Pierwszy zjazd językoznawców polskich w Szczecinie, „Polska Zachodnia”, nr 8 (1945)

Rymar E., Ocena ustalania nazw miejscowych na obszarze dawnej Nowej Marchii przez Komisję Ustalania Nazw Miejscowych w latach 1946–1949, „Onomastica” , t. XXX (1986), s. 51–68

Rymut K., Działalność Komisji Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych w latach 1978–2003, „Onomastica”, t. XLVIII (2003), s. 315–328

Rymut K., Działalność powojennej Komisji Ustalania Nazw Miejscowości z perspektywy kilkudziesięciu lat, „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Filologia Polska. Prace Językoznawcze”, nr 10 (1984), s. 87–91

Rzetelska-Feleszko E., Zagadnienia poprawności dzisiejszych nazw geograficznych na Pomorzu Zachodnim, [w:] Język i jego odmiany w aspekcie porównawczym, „Prace Slawistyczne”, nr 53 (1986), s. 149–161

Schlesisches Ortschaftsverzeichnis, Tl. 1: Alphabetisches Verzeichnis sämtlicher Städte, Flecken, Dörfer und sonstiger Ortschaft- und Wohnplätze Gesamtschlesiens mit Ausnahme der ehemals polnischen Gebiete. Auf Grund amtliecher Unterlagen, und bearb. 13. Aufl., Breslau 1941

Schummel J.G., Schummels Reise durch Schlesien in Julius und August, 1791, Breslau 1792

Siciński B., Pierwsze powojenne polskie nazwy miejscowe na Dolnym Śląsku, „Śląski Labirynt Krajoznawczy na Dolnym Śląsku”, (1991)

Skorowidz gmin Śląska Dolnego i Opolskiego z niemieckimi i polskimi nazwami miejscowości według stanu z dnia 1 stycznia 1941 r., Katowice 1945

Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska, t. 2: C–E, t. 3: F–G, red. S. Rospond, H. Borek, Warszawa–Wrocław 1985–1986

Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska, t. 4: H–Ki, red. H. Borek, Warszawa–Wrocław 1988

Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska, t. 5: Kl–Kos, t. 6: Kos–Lig, t. 7: Lig–Miez, t. 8: Mię–Niż, t. 9: Noc–Path, t. 10: Pato–Poz, t. 11: Poż–Roz, t. 12: Roż–Sów, t. 13: Spad–Szyw, t. 14: Ściana–Weł, t. 15: Wem–Wrzes, t. 16: Wrzesień–Żyznów, t. 17: Suplement A–Ż, red. S. Sochacka, Opole 1991-2016

Sochacka S., Pragmatyczna działalność urzędowych organów nazewniczych w okresie powojennym, [w:] Polityka państw narodowych wobec języka na Górnym Śląsku w XIX i XX wieku, red. M. Lis, Ł. Jarczak, L. Drożdż, Opole 2013, s. 33–45

Sochacka S., Problematyka Śląska w działalności Komisji Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych (ze szczególnym uwzględnieniem lat 1989–2009), „Studia Śląskie”, t. LXIX (2009), s. 195–215

Srokowski S., Akcja przywracania polskich nazw na Ziemiach Odzyskanych, „Przegląd Geograficzny” , t. XXII (1950), s. 305–309

Stojanowska T., Kazimierz Nitsch a Śląsk. Związki naukowe i kontakty osobiste, Opole 1970

Taszycki W., W obronie śląskich nazw miejscowych, „Zaranie Śląskie” , t. XVII (1946), s. 52–55

Urbańczyk S., Początki działalności Głównej Komisji Ustalania Nazw Miejscowości na Śląsku i Ziemi Lubuskiej, [w:] Gwary i nazewnictwo na Ziemiach Zachodnich i Północnych, red. E. Homa, Zielona Góra 1998

Urbańczyk S., Porządkowanie nazw miejscowych, „Przegląd Zachodni”, nr 2 (1947), s. 836–841

Wagińska-Marzec M., Jak zmieniano nazwy miejscowości na Warmii i Mazurach po 1945 r., [w:] Wspólne dziedzictwo? Ze studiów nad stosunkiem do spuścizny kulturowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych, red. Z. Mazur, Poznań 2000, s. 59–107

Wagińska-Marzec M., Ustalanie nazw miejscowości na Ziemiach Zachodnich i Północnych, [w:] Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, red. Z. Mazur, Poznań 1997, s. 369–416