Zmiany cywilizacyjne w województwie opolskim w latach 1950–2015
Abstrakt
W artykule scharakteryzowano procesy demograficzne, społeczno-kulturowe, gospodarcze i przestrzenne zachodzące na obszarze współczesnego woj. opolskiego w okresie powojennym, koncentrując się na zagadnieniach związanych z przekształceniami struktur ludnościowych. Podjęto próbę wskazania przyczyn zmian ludnościowych oraz dokonano oceny ich skutków dla funkcjonowania układu regionalnego powiązanego z Opolem. Założono, że procesy ludnościowe, a w szczególności migracje, są odzwierciedleniem zmian społecznych i gospodarczych, które mają charakter zmiany cywilizacyjnej wówczas, gdy ich skutkiem są nowe, odmienne od wyjściowych struktury społeczne. Również w regionalnych układach historycznego Śląska można zidentyfikować tego typu procesy skutkujące nowymi strukturami ludnościowymi. „Zmiana cywilizacyjna” oznacza tu takie przekształcenia w strukturach ludnościowych i w zachowaniach demograficznych mieszkańców, które prowadzą do ukształtowania się nowego typu regionalnej społeczności. Można je rozumieć jako proces historyczny, który w każdym z regionów (w tym w woj. opolskim) przebiega nieco inaczej. Wykazano, że przekształcenia ludnościowe, społeczno-kulturowe, gospodarcze i polityczne zachodzące w woj. opolskim pod wpływem głównie permanentnego odpływu migracyjnego są systematyczne i trwałe oraz na tyle głębokie, że uzasadnione jest nazwanie go regionem migracyjnym. W skali woj. opolskiego preferencje migracyjne mieszkańców nie nawiązują już wyłącznie do tradycyjnego podziału dychotomicznego na wschodnią – emigracyjną i zachodnią – „zasiedziałą” część, ale w coraz większym stopniu oddają współczesne zróżnicowania społeczno-gospodarcze, w których nie tylko trwały odpływ za granicę, ale przede wszystkim przepływy wahadłowe nabierają istotnego znaczenia, jako uwarunkowanie rozwoju społeczno-gospodarczego regionu.
Bibliografia
Depopulacja. Czas na zmiany na opolskim rynku pracy, Warszawa 2014
Dybowska J., Ludność na obszarach wiejskich województwa opolskiego – przeszłość i perspektywy demograficzne, [w:] Społeczny wymiar rozwoju obszarów wiejskich, red. K. Heffner, B. Klemens, Warszawa 2016, s. 228–244
Gołata E., Spis ludności i prawda, „Studia Demograficzne”, nr 161 (1/2012), s. 23–55
Heffner K., Katowice – Opole: relacje konkurencji na Górnym Śląsku, [w:] Zmieniające się oblicza regionu górnośląskiego, red. W. Jacher, A. Klasik, Katowice 2007, s. 114–123
Heffner K., Migracje a rozwój regionu. Znaczenie procesów migracyjnych dla rozwoju regionów w Polsce, [w:] Społeczeństwo Śląska Opolskiego 1945–2011–2035 – aspekty społeczne, demograficzne i rynku pracy, red. R. Rauziński, T. Sołdra-Gwiżdż, Opole– Warszawa 2012, s. 79–91
Heffner K., Raport regionalny. Województwo opolskie, ekspertyza wykonana na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, Opole 2011
Heffner K., Regiony małe, peryferyjne, rolnicze i emigracyjne, [w:] Rola małych regionów w rozwoju społeczno-gospodarczym i integracji europejskiej, red. K. Heffner, Warszawa 2004, s. 9–20
Heffner K., Śląsk Opolski w systemie administracyjnym i regionalnym kraju, „Śląsk Opolski”, nr 3 (1996), s. 7–13
Heffner K., Upowszechnianie i włączenie produktu finalnego do głównego nurtu polityki regionalnej w województwie opolskim, [w:] Wypracowanie metod zmniejszenia emigracji zarobkowej i wspierania powrotu emigrantów na polski rynek pracy. Raport ekspercki, Opole 2013, s. 6–26
Heffner K., Rauziński R., Region migracyjny (wybrane aspekty demograficzne, społeczne, i gospodarcze na przykładzie Śląska Opolskiego), Opole 2003
Heffner K., Rauziński R., Region migracyjny, jego cechy i ewolucja w Polsce na przykładzie Śląska Opolskiego, [w:] Krajobrazy migracyjne Polski, red. P. Kaczmarczyk, M. Lesińska, Warszawa 2012, s. 61–84
Heffner K., Solga B., Ewolucja procesów migracyjnych na Śląsku Opolskim w kontekście europejskim, klasyfikacja głównych tendencji na tle przemian demograficznych, „Studia Śląskie”, t. 75 (2014), s. 71–88
Heffner K., Solga B., Podwójne obywatelstwo na Śląsku Opolskim, [w:] Obywatelstwo wielokrotnego wyboru. Intersdyscyplinarne ujęcie kwestii podwójnego obywatelstwa w Polsce, red. A. Górny, P. Koryś, Warszawa 2007, s. 66–91
Heffner K., Solga B., Struktura społeczno-gospodarcza województwa opolskiego w latach 1989–2008. Przegląd badań i analiz, [w:] Prognozowanie trendów rozwojowych w województwie opolskim. Metodologia i narzędzia badawcze, red. K. Malik, Opole 2009, s. 9–39
Heffner K., Solga B., Współczesne wyzwania i zagrożenia dla rozwoju regionów w kontekście zjawisk emigracji i reemigracji, [w:] Problemy Śląska ze szczególnym uwzględnieniem woj. opolskiego wyzwaniem dla ekonomii społecznej, red. A. Zagórowska, Opole 2013, s. 58–69
Heffner K., Solga B., Wybrane problemy rozwoju społeczno-gospodarczego Śląska Opolskiego, [w:] Wyzwania dla polityki społecznej Śląska w kontekście kryzysu i procesów demograficznych, red. A. Zagórowska, Opole 2009, s. 100–114
Heffner K., Solga B., Zmieniająca się rola migracji zagranicznych w rozwoju regionów w Polsce, [w:] Dekada członkostwa Polski w UE. Społeczne skutki emigracji Polaków po 2004 roku, red. M. Lesińska, M. Okólski, K. Slany, B. Solga, Warszawa 2014, s. 213–232
Jończy R., Migracje zagraniczne z obszarów wiejskich woj. opolskiego po akcesji Polski do Unii Europejskiej. Aspekty ekonomiczne i demograficzne, Opole–Wrocław 2010
Kubiciel-Lodzińska S., Imigracja zarobkowa do województwa opolskiego. Skala, warunki i perspektywy, Opole 2012
Miszczuk A., Regionalizacja administracyjna III Rzeczypospolitej. Koncepcje teoretyczne a rzeczywistość, Lublin 2003
Palenga-Möllenbeck E., „… nicht Dr.Jekyll and Mr. Hyde, aber wir haben schon zwei Seiten” – Transnationale Identitäten oberschlesischer Doppelstaatler, [w:] Von Polen nach Deutschland und zurück. Die Arbeitsmigration und ihre Herausforderungen für Europa, red. M. Nowicka, Bielefeld 2007, s. 227–246
Palenga-Möllenbeck E., „Von Zuhause nach Zuhause?“ Transnationale Sozialräume zwischen Oberschlesien und dem Ruhrgebiet, [w:] Zwischen den Welten und amtlichen Zuschreibungen – Neue Formen und Herausforderungen der Arbeitsmigration im 21. Jahrhundert, red. L. Pries, Essen 2005, s. 227–250
Piałucha M., Transformacja struktury działalności przedsiębiorstwa wytwórczego, Opole 1996
Profil wrażliwości gospodarki regionalnej na integrację z Unią Europejską. Województwo opolskie, red. K. Gawlikowska-Hueckel, Gdańsk 2003
Przemiany cywilizacyjne, ludnościowe i starzenie się społeczeństw, red. M. Okólski, A. Fihel, Warszawa 2014
Rauziński R., Śląsk Opolski regionem kryzysu demograficznego, [w:] Społeczeństwo Śląska Opolskiego 1945–2011–2035 – aspekty społeczne, demograficzne i rynku pracy, red. R. Rauziński, T. Sołdra-Gwiżdż, Opole–Warszawa 2012, s. 27–63
Szczygielski K., Demograficzne uwarunkowania Regionalnego Programu Operacyjnego. Casus − region opolski, [w:] Rozwój obszarów wiejskich w Polsce a polityka spójności Unii Europejskiej: stare problemy i nowe wyzwania (ze szczególnym uwzględnieniem woj. opolskiego), red. K. Heffner, Warszawa 2013, s. 117–128
Śleszyński P., „Faktyczne” dane rzeczywiste, czyli o NSP 2011, „Biuletyn Migracyjny”, nr 37 (2012)
Zaborowski Ł., Podział kraju na województwa. Próba obiektywizacji, Warszawa 2013
Copyright (c) 2017 Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
