Integracyjna działalność Kościoła warmińskiego w pierwszych latach po II wojnie światowej

Stanisław Achremczyk

doi:10.26774/rzz.168

Stanisław Achremczyk Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie http://orcid.org/0000-0003-2523-827X

Słowa kluczowe: Warmia, diecezja warmińska, Kościół katolicki, integracja

Abstrakt

W 1945 r. południowe Prusy Wschodnie, ale bez Królewca, znalazły się w granicach państwa polskiego. Całe dawne dominium warmińskie rządzone do 1772 r.przez biskupów i kapitułę warmińską, kraj katolicki było pod rządami polskimi. W wyniku działań wojennych ziemie wschodniopruskie doznały ogromnych zniszczeń i wyludnienia. Już w 1945 r. w wyniku osadnictwa zmieniał się demograficzny i wyznaniowy obraz tych ziem. Ludność niemiecka została wysiedlona, a ludność mazurska i warmińska odmawiająca przyjęcia polskiego obywatelstwa też musiała te ziemie opuścić. Do 1945 r. katolicy byli jakby diasporą wśród wyznawców ewangelickich. Po 1945 r. wszystko się odwróciło, ludność w większości była katolicka. Kapłani niemieccy ustąpili miejsca duchownym polskim, którzy przyjechali na Warmię i Mazury wraz z polskimi osadnikami. Władze państwowe odmówiły biskupowi warmińskiemu Maksymilianowi Kallerowi kontynuacji rządów biskupich w warmińskiej diecezji. Dr Teodor Bensch został administratorem diecezji. W 1956 r. Tomasz Wilczyński otrzymał nominację na biskupa w Olsztynie, lecz dopiero Józef Drzazga został pełnym ordynariuszem warmińskim po unormowaniu stosunków polsko-niemieckich. Księża katoliccy odegrali niezwykle ważną rolę w procesie zasiedlania ziem, a tym samym integracji ludności. Otwierając kościoły, budowali poczucie stabilizacji, likwidując poczucie tymczasowości. W zmieniającej się politycznej polskiej rzeczywistości Kościół stał się przeciwnikiem władz państwowych. Księża zaczęli doznawać szykan, wypychano Kościół z działalności społecznej. Na Warmii i Mazurach schronienie znalazło wielu żołnierzy podziemia zbrojnego, organizacji politycznych i księży ściganych przez komunistyczne władze. Ze strony tych władz doznawali oni represji. A jednak mimo nieustających szykan nie zmniejszały się wpływy Kościoła, świątynie wciąż były pełne wiernych. Kościół integrował ludzi przybyłych z różnych stron dawnej Polski, obejmował ich opieką nie tylko duszpasterską. Kościół pomagał w odnajdywaniu dawnej świetności Warmii. Na bazie historii tworzył podwaliny zrywania z tymczasowością i pomagał mieszkańcom w procesach zakorzeniania się na nowej ziemi.

Biogram autora

Stanisław Achremczyk, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie

Stanisław Achremczyk – ukończył studia historyczne na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. W 1978 r. obronił pracę doktorską, w 1991 r. habilitacyjną, w 2000 r. otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 2004 r. zwyczajnego. W latach 1990–2016 był dyrektorem Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie. Współdziałał na rzecz powstania Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, w latach 1999–2006 był prorektorem tegoż uniwersytetu. Od 1993 r. wykłada historię w Wyższej Szkole Pedagogicznej, a następnie w Instytucie Historii i Stosunków Międzynarodowych UWM w Olsztynie. W swoim dorobku posiada około 550 publikacji. Jego zainteresowania naukowe koncentrują się na dziejach Rzeczypospolitej nowożytnej oraz ziem pruskich oraz Warmii i Mazur.

Bibliografia

Achremczyk S., Prymas Stefan Wyszyński na Warmii i Mazurach, [w:] Między historią polityczną a społeczną. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Andrzejowi Skrzypkowi w siedemdziesięciolecie urodzin, red. J. Gołota, Pułtusk–Olsztyn–Ostrołęka–Warszawa 2014

Achremczyk S., Ełk. Dzieje miasta, Olsztyn 2012

Achremczyk S., Historia Warmii i Mazur, T. II: 1772–2010, Olsztyn 2011

Achremczyk S., Orneta. Dzieje miasta, Olsztyn 2006

Achremczyk S., Szorc A., Braniewo, Olsztyn 1995

Alejun Z.J., Syn Ziemi Wileńskiej ks. Adam Szabunia (1912–1981), Kętrzyn–Olsztyn 2010

Bielawny K., Dzieje parafii św. Brunona w Bartoszycach w XIX i XX wieku, Olsztyn 2009

Brewczyński S., Ks. Adalbert (Wojciech) Zink. Rządca diecezji warmińskiej w latach 1951–1953, Olsztyn 2006

Brzozowski K., Budzyński S., Korcz J., Sanktuarium Maryjne w Gietrzwałdzie. 125 rocznica objawień Najświętszej Maryi Panny, Warszawa 2002

Chłosta J., Doroczne zwyczaje i obrzędy na Warmii, Olsztyn 2009

Chłosta J., Jeszcze o biskupie Maksymilianie Kallerze, „Warmińskie Wiadomości Archidiecezjalne”, nr 10 (1993), s. 126–133

Chłosta J., Maksymilian Kaller biskup warmiński w latach 1930–1947, [w:] Poczet biskupów warmińskich, red. S. Achremczyk, Olsztyn 2008

Chłosta J., Niezwykła posługa warmińskiego kapłana, „Studia Warmińskie”, t. 32 (1995), s. 365–377

Chłosta J., Związki Prymasa Polski – Stefana Kardynała Wyszyńskiego z Warmią, [w:] Stefan Kardynał Wyszyński wobec Ziem Zachodnich i Północnych oraz stosunków polsko-niemieckich, red. T. Dzwonkowski, Cz. Osękowski, Warszawa–Poznań–Zielona Góra 2001

Ferenc E., Rok kościelny a polskie tradycje, Poznań 1997

Kętrzyn – moja nowa Ojczyzna. Wspomnienia mieszkańców, Olsztyn–Kętrzyn 2006

Kopiczko A., Bogucki Stanisław, [w:] Leksykon Duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, red. J. Myszor, t. 1, Warszawa 2002, s. 21–23

Kopiczko A., Diecezja warmińska za rządów bp. Józefa Drzazgi (1965–1978). Zarys problematyki, [w:] Droga do stabilizacji polskiej administracji kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych po II wojnie światowej. W 40. rocznicę wydania konstytucji apostolskiej Pawła VI Episcoporum Poloniae coetus, red. W. Kucharski, Wrocław 2013, s. 195–209

Kopiczko A., Kościół warmiński a polityka wyznaniowa po II wojnie światowej, Olsztyn 1996

Kopiczko A., Ks. prof. Stefan Biskupski – objęcie urzędu wikariusza kapitulnego diecezji warmińskiej i charakterystyka jego pracy na tym stanowisku, „Studia Warmińskie”, t. 32 (1995), s. 379–388

Kopiczko A., Ksiądz Nikodem Masłowski 16 II 1889 – 24 VIII 1978, „Warmińskie Wiadomości Diecezjalne”, nr 15 (1995), s. 49–51

Kopiczko A., Tomasz Wilczyński biskup warmiński w latach 1956–1965, [w:] Poczet biskupów warmińskich, red. S. Achremczyk, Olsztyn 2008, s. 451–452

Kopiczko A., Zarys powojennych dziejów seminarium Hosianum, „Studia Warmińskie”, t. XXXIV (1997), s. 201–214

Kopiczko A., Żołnierkiewicz J., Dzieje kościoła i parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Olsztynie 1903–2003, Olsztyn 2004

Kossert A., Ostpreussen. Geschichte und Mythos, München 2005

Kowalik S., Kowalik Feliks, [w:] Leksykon Duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, red. J. Myszor, t. 1, Warszawa 2002, s. 129–131

Kudrzycki Z., Dzieje Rozóg, Toruń 2003

Kudrzycki Z., Przemiany społeczno-polityczne na pograniczu mazursko-kurpiowskim po 1945, [w:] Migracja ludności na pograniczu mazursko-kurpiowskim w XIX i XX wieku, red. J. Gołota, Ostrołęka–Olsztyn 2008

Łukaszewicz B., Raptularz miejski, Olsztyn 1945–2005, Olsztyn 2006

Murawska H., Przesiedleńcy z Kresów Północno-Wschodnich II Rzeczypospolitej w Olsztyńskiem, Olsztyn 2000

Nowotka M., Przemiany ludnościowe na pograniczu mazursko-kurpiowskim po II wojnie światowej na przykładzie gminy Rozogi, [w:] Migracja ludności na pograniczu mazursko-kurpiowskim w XIX i XX wieku, red. J. Gołota, Ostrołęka–Olsztyn 2008

Obłąk J., Kopiczko A., Historia diecezji i archidiecezji warmińskiej, Olsztyn 2010

Obłąk J., Z powojennych dziejów diecezji warmińskiej. Luty–wrzesień 1945, „Polonia Sacra”, nr 8 (1956), z. 3–4, s. 401–403

Ornatek A., Biskup Maksymilian Kaller – wierność pasterskiemu powołaniu, „Warmińskie Wiadomości Archidiecezjalne”, nr 8 (1993), s. 87–96

Ornatek A., W poszukiwaniu prawdy o biskupie Maksymilianie Kallerze, „Warmińskie Wiadomości Archidiecezjalne”, nr 10 (1994), s. 133–138

Pietrzak J., Działalność kardynała Hlonda jako wysłannika papieskiego na Ziemiach Odzyskanych w 1945 r., „Nasza Przeszłość”, t. 42 (1974)

Piwowarski W., Typologia religijna katolików południowej Warmii, „Studia Warmińskie”, t. I (1964), s. 129–132

Płotek M., Losy sierot narodowości niemieckiej z terenu Warmii i Mazur po zakończeniu II wojny światowej, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2005, nr 3, s. 349–362

Romaniuk M.P., Życie, twórczość i posługa Stefana Kardynała Wyszyńskiego Prymasa Tysiąclecia, Warszawa 1994

Sakson A., Od Kłajpedy do Olsztyna. Współcześni mieszkańcy byłych Prus Wschodnich. Kraj Kłajpedzki, Obwód Kaliningradzki, Warmia i Mazury, Poznań 2011

Schwark B., Ihr Name lebt. Ermländische Priester in Leben, Leid und Tod, Osnabrück 1958

Sieński H., Stępień Jan Piotr, [w:] Leksykon Duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989, red. J. Myszor, t. 1, Warszawa 2002, s. 268–270

Szyfer A., Ludowe zwyczaje, obrzędy, wierzenia i wiedza, [w:] Kultura ludowa Mazurów i Warmiaków, red. J. Burszta, Wrocław 1976, s. 409–415

Szyfer A., Tradycyjne wierzenia i zwyczaje okresu Bożego Narodzenia na Warmii, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 1965, nr 4, s. 569–580

Szyfer A., Warmiacy: studium tożsamości, Poznań 1996

Śp. Ks. Infułat Wojciech Zink, „Warmińskie Wiadomości Diecezjalne”, nr 2 (1970), s. 53–56

Warmiacy i Mazurzy w PRL. Wybór dokumentów. Rok 1946, oprac. T. Baryła, Olsztyn 1994

Wojtkowski J., Dzieje kapituły warmińskiej 1772–1945, „Studia Warmińskie”, t. XXXII (1995), s. 25–90

Wyszyński S., List Prymasa Polski z 8 XI 1950, „Warmińskie Wiadomości Diecezjalne”, nr 5 (1950), s. 2–4

Wyszyński S., Zapiski milenijne. Wybór z dziennika Pro memoria z lat 1965–1967, Warszawa 2001

Wyszyński S., Zapiski więzienne, Paryż 1982

Zientara Malewska M., Wspomnienia o księdzu prałacie Janie Hanowskim 1873–1968, „Słowo na Warmii i Mazurach”, nr 20 (1971)

Żyromski Ż., Przesiedlenia ludności niemieckiej z województw olsztyńskiego poza granice Polski w latach 1945–1950, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 3 (1959)