Polityka narodowościowa na Śląsku Opolskim w latach 1945–1960. Założenia – stan badań – fazy
Słowa kluczowe:
Polska Ludowa 1945–1960, Śląsk Opolski, polityka narodowościowa, mniejszości narodowe
Abstrakt
W artykule zostały przybliżone trzy elementy związane z polską polityką narodowościową na Śląsku Opolskim (rozumianym jako była niemiecka rejencja opolska) w latach 1945–1960. W pierwszej części skoncentrowano się na prezentacji polskich założeń ideologicznych i politycznych, które wypływały z idei Polski piastowskiej, głoszącej odwieczną przynależność tych ziem do Polski, oraz opierały się na przekonaniu o polskim charakterze ludności rodzimej i braku skutków oddziaływania niemieckiego na tę grupę. W drugiej części zanalizowano stan badań nad tą problematyką w Polsce i Niemczech, podkreślając ich wrażliwość na politykę historyczną (szczególnie w okresie Polski Ludowej), a także na pamięć różnych zbiorowości (po 1989 r. obszary badawcze znalazły się pod presją pamięci regionalnych). W ostatniej części tekst przybliża podstawowe fazy polityki polskiej wobec grupy rodzimej, podkreślając znaczenie cezury przełomu 1949–1950 r., kiedy do gry politycznej wróciły dwa państwa niemieckie, co zdecydowanie ograniczyło możliwości polskiej polityki narodowej wobec tej grupy.
Bibliografia
Berlińska D., Mniejszość niemiecka na Śląsku Opolskim w poszukiwaniu tożsamości, Opole 1999
Broszat M., Nationalsozialistische Polenpolitik 1939–1945, München 1961
Broszat M., Zweihundert Jahre deutsche Polenpolitik, München 1963
Cimała B., Odzwierciedlenie procesu integracji społecznej mieszkańców Opolszczyzny na łamach „Trybuny Opolskiej” w latach 1952–1959, „Materiały i Studia Opolskie”, z. 62 (1987)
Creuzberger S., Kampf für die Einheit. Das gesamtdeutsche Ministerium und die politische Kultur des Kalten Krieges 1949–1969, Düsseldorf 2008
Dokumentation der Vertreibung der Deutschen aus Ost-Mitteleuropa, Bd. I–V, München 1984
Dziurok A., Śląskie rozrachunki. Władze komunistyczne a byli członkowie organizacji nazistowskich na Górnym Śląsku w latach 1945–1956, Warszawa 2000
Dziurok A., Problemy narodowościowe w województwie śląskim i sposoby ich rozwiązania, [w:] Województwo śląskie 1945–1950. Zarys dziejów politycznych, red. A. Dziurok, R. Kaczmarek, Katowice 2007, s. 640–654
Esch G., „Gesunde Verhältnisse”. Deutsche und polnische Bevölkerungspolitik in Ostmitteleuropa 1939–1950, Marburg 1998
Fic M., „Województwo śląsko-dąbrowskie” czy województwo śląskie, [w:] Województwo śląskie 1945–1950. Zarys dziejów politycznych, red. A. Dziurok, R. Kaczmarek, Katowice 2007
Hofmann A.R., Die Nachkriegszeit in Schlesien. Gesellschafts- und Bevölkerungspolitik in den polnischen Siedlungsgebieten 1945–1948, Köln [et al.] 2000
Kneip M., Die deutsche Sprache in Oberschlesien. Untersuchungen zur politischen Rolle der deutschen Sprache als Minderheitensprache in den Jahren 1921–1998, Dortmund 1999
Konferencja „Tragedia Górnośląska”. Warszawa 22 kwietnia 2015 r., red. G. Zielińska, Warszawa 2015
Kordecki M., Górny Śląsk po raz pierwszy. Gdzie to jest? Czyli dwudziestowieczne granice regionu na tle współczesnych podziałów administracyjnych, [w:] D. Smolorz, M. Kordecki, Górny Śląsk. 20 historii z XX wieku, Gliwice 2010
Kowalski Z., Powrót Śląska Opolskiego do Polski, Opole 1983
Linek B., Działalność władz bezpieczeństwa na Śląsku Opolskim w latach pięćdziesiątych (na przykładzie powiatu strzeleckiego), „Studia Śląskie”, t. 64 (2005)
Linek B., Kwestie narodowościowe – problem niemiecki, [w:] Fundament systemu zniewolenia. Z działalności wojewódzkich struktur Urzędu Bezpieczeństwa w Katowicach 1945–1956, red. A. Dziurok, A. Dziuba, Katowice 2009
Linek B., Mit Ziem Odzyskanych w powojennej Polsce na przykładzie Górnego Śląska (wybrane aspekty), [w:] Nacjonalizm a tożsamość narodowa w Europie Środkowo-Wschodniej w XIX i XX wieku, red. B. Linek, K. Struve, Opole–Marburg 2000
Linek B., Narodowe systemy kulturowe na Górnym Śląsku na początku XX wieku, [w:] Górny Śląsk i Górnoślązacy: wokół problemów regionu i jego mieszkańców w XIX i XX wieku, red. S. Rosenbaum, Katowice–Gliwice 2014
Linek B., Polityka antyniemiecka na Górnym Śląsku w latach 1945–1950, Opole 2014
Linek B., Polityka aparatu bezpieczeństwa wobec ludności rodzimej na Śląsku Opolskim w latach 1945–1960. Założenia i realizacja, [w:] Komunistyczny aparat represji i życie społeczne Opolszczyzny w latach 1945–1989. Studia i materiały, red. K. Jasiak, Opole 2012
Linek B., Regiony czy województwa? Wokół genezy utworzenia województwa opolskiego w 1950 roku, [w:] Województwo opolskie 1950–2010, red. M. Lis, K. Szczygielski, L. Drożdż, Opole 2011
Linek B., „Rewizjonizm niemiecki” – skala, charakter i polityka władz bezpieczeństwa, [w:] Stalinizm i rok 1956 na Górnym Śląsku, red. A. Dziurok, B. Linek, K. Tarka, Katowice–Opole–Kraków 2007
Linek B., Weryfikacja narodowościowa i akcja osadnicza na Śląsku Opolskim, [w:] Województwo śląskie 1945-1950. Zarys dziejów politycznych, red. A. Dziurok, R. Kaczmarek, Katowice 2007, s. 605–639
Lis M., Ludność rodzima na Śląsku Opolskim po II wojnie światowej (1945–1993), Opole 1993
Lis M., Polska ludność rodzima na Śląsku po II wojnie światowej (Polityczno-społeczne uwarunkowania integracji). Próba syntezy, Opole 1991
Madajczyk P., Niemcy polscy 1944–1989, Warszawa 2001
Madajczyk P., Postawy ludności śląskiej wobec PRL. Między emigracją a asymilacją, „Studia Śląskie”, t. 64 (2005)
Madajczyk P., Przyłączenie Śląska Opolskiego do Polski 1945–1948, Warszawa 1996
Małkiewicz A., Ruchniewicz K., Pierwszy znak solidarności. Polskie odgłosy powstania ludowego w NRD w 1953 r., Wrocław 1998
Masnyk M., Prowincja górnośląska (1919–1922), [w:] Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu, red. J. Bahlcke, D. Gawrecki, R. Kaczmarek, Gliwice 2011
Mazur M., O człowieku tendencyjnym. Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej w okresie Polski Ludowej i PRL 1944–1956, Lublin 2009
Misztal J., Weryfikacja narodowościowa na Śląsku Opolskim, Opole 1984
Musialik W., Michał Tadeusz Grażyński (1890–1965). Biografia polityczna, Opole 1989
Niemcy w Polsce 1945–1950. Wybór dokumentów, t. 1–4, red. W. Borodziej, H. Lemberg, Warszawa 2000–2001
Nowak E., Cień Łambinowic, Opole 1991
Nowak E., Obozy na Śląsku Opolskim w systemie powojennych obozów w Polsce (1945–1950). Historia i implikacje, Opole 2002
Osękowski Cz., Społeczeństwo Polski Zachodniej i Północnej w latach 1945–1956. Procesy integracji i dezintegracji, Zielona Góra 1994
Paruch W., Mniejszości narodowe w myśli politycznej obozu piłsudczykowskiego (1926–1939), Lublin 1996
Przesiedlenie ludności polskiej z kresów wschodnich do Polski 1944–1947, red. S. Ciesielski, Warszawa 1999
Romanow Z., Polityka władz polskich wobec ludności rodzimej ziem zachodnich i północnych w latach 1945–1960, Słupsk 1999
Rosenbaum S., Partia i aparat bezpieczeństwa województwa katowickiego wobec proniemieckich postaw ludności rodzimej od lat pięćdziesiątych do siedemdziesiątych XX w., [w:] Aparat bezpieczeństwa Polski Ludowej wobec mniejszości narodowych i etnicznych oraz cudzoziemców, red. J. Syrnyk, Warszawa 2009
Rosenbaum S., Tragedia Górnośląska, [w:] Leksykon mitów, symboli i bohaterów Górnego Śląska XIX i XX w., red. B. Linek, A. Michalczyk, Opole 2015
Ruchniewicz K., Warszawa–Berlin–Bonn. Stosunki polityczne 1949–1958, Wrocław 2003
Sack J., Oko za oko. Przemilczana historia Żydów, którzy w 1945 r. mścili się na Niemcach, Gliwice 1995
Senft S., Wojewódzkie władze polityczne i administracyjne wobec ludności rodzimej na Śląsku Opolskim w latach 1950/1959/60, „Materiały i Studia Opolskie”, z. 62 (1987)
Sitek A., Organizacja i kierunki działalności kurii Administracji Apostolskiej Śląska Opolskiego w latach 1945–1956, Wrocław 1986
Strauchold G., Autochtoni polscy, niemieccy czy... Od nacjonalizmu do komunizmu (1945–1949), Toruń 2001
Śląsk Opolski. Dziedzictwo i współczesność, red. D. Simonides, Opole 2005
Ther P., Deutsche und polnische Vertriebene. Gesellschaft und Vertriebenenpolitik in der SBZ/DDR und in Polen 1945–1956, Göttingen 1998
Wanatowicz M.W., Od indyferentnej ludności do śląskiej narodowości? Postawy narodowe ludności autochtonicznej Górnego Śląska w latach 1945–2003 w świadomości społecznej, Katowice 2004
Województwo śląskie (1922–1939). Zarys monograficzny, red. F. Serafin, Katowice 1996
Wywózka. Deportacje mieszkańców Górnego Śląska do obozów pracy przymusowej w Związku Sowieckim w 1945 roku. Faktografia – konteksty – pamięć, red. S. Rosenbaum, D. Węgrzyn, Katowice 2014
Żłobińska A., Podziemie niemieckie, [w:] Województwo śląskie 1945–1950, red. A. Dziurok, R. Kaczmarek, Katowice 2014, s. 640–654
Broszat M., Nationalsozialistische Polenpolitik 1939–1945, München 1961
Broszat M., Zweihundert Jahre deutsche Polenpolitik, München 1963
Cimała B., Odzwierciedlenie procesu integracji społecznej mieszkańców Opolszczyzny na łamach „Trybuny Opolskiej” w latach 1952–1959, „Materiały i Studia Opolskie”, z. 62 (1987)
Creuzberger S., Kampf für die Einheit. Das gesamtdeutsche Ministerium und die politische Kultur des Kalten Krieges 1949–1969, Düsseldorf 2008
Dokumentation der Vertreibung der Deutschen aus Ost-Mitteleuropa, Bd. I–V, München 1984
Dziurok A., Śląskie rozrachunki. Władze komunistyczne a byli członkowie organizacji nazistowskich na Górnym Śląsku w latach 1945–1956, Warszawa 2000
Dziurok A., Problemy narodowościowe w województwie śląskim i sposoby ich rozwiązania, [w:] Województwo śląskie 1945–1950. Zarys dziejów politycznych, red. A. Dziurok, R. Kaczmarek, Katowice 2007, s. 640–654
Esch G., „Gesunde Verhältnisse”. Deutsche und polnische Bevölkerungspolitik in Ostmitteleuropa 1939–1950, Marburg 1998
Fic M., „Województwo śląsko-dąbrowskie” czy województwo śląskie, [w:] Województwo śląskie 1945–1950. Zarys dziejów politycznych, red. A. Dziurok, R. Kaczmarek, Katowice 2007
Hofmann A.R., Die Nachkriegszeit in Schlesien. Gesellschafts- und Bevölkerungspolitik in den polnischen Siedlungsgebieten 1945–1948, Köln [et al.] 2000
Kneip M., Die deutsche Sprache in Oberschlesien. Untersuchungen zur politischen Rolle der deutschen Sprache als Minderheitensprache in den Jahren 1921–1998, Dortmund 1999
Konferencja „Tragedia Górnośląska”. Warszawa 22 kwietnia 2015 r., red. G. Zielińska, Warszawa 2015
Kordecki M., Górny Śląsk po raz pierwszy. Gdzie to jest? Czyli dwudziestowieczne granice regionu na tle współczesnych podziałów administracyjnych, [w:] D. Smolorz, M. Kordecki, Górny Śląsk. 20 historii z XX wieku, Gliwice 2010
Kowalski Z., Powrót Śląska Opolskiego do Polski, Opole 1983
Linek B., Działalność władz bezpieczeństwa na Śląsku Opolskim w latach pięćdziesiątych (na przykładzie powiatu strzeleckiego), „Studia Śląskie”, t. 64 (2005)
Linek B., Kwestie narodowościowe – problem niemiecki, [w:] Fundament systemu zniewolenia. Z działalności wojewódzkich struktur Urzędu Bezpieczeństwa w Katowicach 1945–1956, red. A. Dziurok, A. Dziuba, Katowice 2009
Linek B., Mit Ziem Odzyskanych w powojennej Polsce na przykładzie Górnego Śląska (wybrane aspekty), [w:] Nacjonalizm a tożsamość narodowa w Europie Środkowo-Wschodniej w XIX i XX wieku, red. B. Linek, K. Struve, Opole–Marburg 2000
Linek B., Narodowe systemy kulturowe na Górnym Śląsku na początku XX wieku, [w:] Górny Śląsk i Górnoślązacy: wokół problemów regionu i jego mieszkańców w XIX i XX wieku, red. S. Rosenbaum, Katowice–Gliwice 2014
Linek B., Polityka antyniemiecka na Górnym Śląsku w latach 1945–1950, Opole 2014
Linek B., Polityka aparatu bezpieczeństwa wobec ludności rodzimej na Śląsku Opolskim w latach 1945–1960. Założenia i realizacja, [w:] Komunistyczny aparat represji i życie społeczne Opolszczyzny w latach 1945–1989. Studia i materiały, red. K. Jasiak, Opole 2012
Linek B., Regiony czy województwa? Wokół genezy utworzenia województwa opolskiego w 1950 roku, [w:] Województwo opolskie 1950–2010, red. M. Lis, K. Szczygielski, L. Drożdż, Opole 2011
Linek B., „Rewizjonizm niemiecki” – skala, charakter i polityka władz bezpieczeństwa, [w:] Stalinizm i rok 1956 na Górnym Śląsku, red. A. Dziurok, B. Linek, K. Tarka, Katowice–Opole–Kraków 2007
Linek B., Weryfikacja narodowościowa i akcja osadnicza na Śląsku Opolskim, [w:] Województwo śląskie 1945-1950. Zarys dziejów politycznych, red. A. Dziurok, R. Kaczmarek, Katowice 2007, s. 605–639
Lis M., Ludność rodzima na Śląsku Opolskim po II wojnie światowej (1945–1993), Opole 1993
Lis M., Polska ludność rodzima na Śląsku po II wojnie światowej (Polityczno-społeczne uwarunkowania integracji). Próba syntezy, Opole 1991
Madajczyk P., Niemcy polscy 1944–1989, Warszawa 2001
Madajczyk P., Postawy ludności śląskiej wobec PRL. Między emigracją a asymilacją, „Studia Śląskie”, t. 64 (2005)
Madajczyk P., Przyłączenie Śląska Opolskiego do Polski 1945–1948, Warszawa 1996
Małkiewicz A., Ruchniewicz K., Pierwszy znak solidarności. Polskie odgłosy powstania ludowego w NRD w 1953 r., Wrocław 1998
Masnyk M., Prowincja górnośląska (1919–1922), [w:] Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu, red. J. Bahlcke, D. Gawrecki, R. Kaczmarek, Gliwice 2011
Mazur M., O człowieku tendencyjnym. Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej w okresie Polski Ludowej i PRL 1944–1956, Lublin 2009
Misztal J., Weryfikacja narodowościowa na Śląsku Opolskim, Opole 1984
Musialik W., Michał Tadeusz Grażyński (1890–1965). Biografia polityczna, Opole 1989
Niemcy w Polsce 1945–1950. Wybór dokumentów, t. 1–4, red. W. Borodziej, H. Lemberg, Warszawa 2000–2001
Nowak E., Cień Łambinowic, Opole 1991
Nowak E., Obozy na Śląsku Opolskim w systemie powojennych obozów w Polsce (1945–1950). Historia i implikacje, Opole 2002
Osękowski Cz., Społeczeństwo Polski Zachodniej i Północnej w latach 1945–1956. Procesy integracji i dezintegracji, Zielona Góra 1994
Paruch W., Mniejszości narodowe w myśli politycznej obozu piłsudczykowskiego (1926–1939), Lublin 1996
Przesiedlenie ludności polskiej z kresów wschodnich do Polski 1944–1947, red. S. Ciesielski, Warszawa 1999
Romanow Z., Polityka władz polskich wobec ludności rodzimej ziem zachodnich i północnych w latach 1945–1960, Słupsk 1999
Rosenbaum S., Partia i aparat bezpieczeństwa województwa katowickiego wobec proniemieckich postaw ludności rodzimej od lat pięćdziesiątych do siedemdziesiątych XX w., [w:] Aparat bezpieczeństwa Polski Ludowej wobec mniejszości narodowych i etnicznych oraz cudzoziemców, red. J. Syrnyk, Warszawa 2009
Rosenbaum S., Tragedia Górnośląska, [w:] Leksykon mitów, symboli i bohaterów Górnego Śląska XIX i XX w., red. B. Linek, A. Michalczyk, Opole 2015
Ruchniewicz K., Warszawa–Berlin–Bonn. Stosunki polityczne 1949–1958, Wrocław 2003
Sack J., Oko za oko. Przemilczana historia Żydów, którzy w 1945 r. mścili się na Niemcach, Gliwice 1995
Senft S., Wojewódzkie władze polityczne i administracyjne wobec ludności rodzimej na Śląsku Opolskim w latach 1950/1959/60, „Materiały i Studia Opolskie”, z. 62 (1987)
Sitek A., Organizacja i kierunki działalności kurii Administracji Apostolskiej Śląska Opolskiego w latach 1945–1956, Wrocław 1986
Strauchold G., Autochtoni polscy, niemieccy czy... Od nacjonalizmu do komunizmu (1945–1949), Toruń 2001
Śląsk Opolski. Dziedzictwo i współczesność, red. D. Simonides, Opole 2005
Ther P., Deutsche und polnische Vertriebene. Gesellschaft und Vertriebenenpolitik in der SBZ/DDR und in Polen 1945–1956, Göttingen 1998
Wanatowicz M.W., Od indyferentnej ludności do śląskiej narodowości? Postawy narodowe ludności autochtonicznej Górnego Śląska w latach 1945–2003 w świadomości społecznej, Katowice 2004
Województwo śląskie (1922–1939). Zarys monograficzny, red. F. Serafin, Katowice 1996
Wywózka. Deportacje mieszkańców Górnego Śląska do obozów pracy przymusowej w Związku Sowieckim w 1945 roku. Faktografia – konteksty – pamięć, red. S. Rosenbaum, D. Węgrzyn, Katowice 2014
Żłobińska A., Podziemie niemieckie, [w:] Województwo śląskie 1945–1950, red. A. Dziurok, R. Kaczmarek, Katowice 2014, s. 640–654
Opublikowane
2017-12-29
Numer
Dział
Artykuły i Studia
Copyright (c) 2017 Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
