Żydzi niemieccy w Jeleniej Górze tuż po zakończeniu II wojny światowej
Słowa kluczowe:
Żydzi niemieccy, Jelenia Góra, komitety żydowskie, osadnictwo, Ziemie Zachodnie i Północne
Abstrakt
Artykuł przedstawia losy Żydów niemieckich, którzy przeżyli okres Zagłady, w Jeleniej Górze w latach 1945–1947, tj. od powołania komitetu żydowskiego tuż po zakończeniu II wojny światowej aż do zaniku tej społeczności w dwa lata później. Są to dzieje grupy złożonej z osób wyzwolonych z obozów koncentracyjnych, a także ukrywających się w rodzinnych stronach, w tym „mischlingów”. W tekście omówione zostały różne aspekty funkcjonowania niemieckiej ludności żydowskiej w kontekście napływu polskich Żydów z terenów centralnej Polski oraz z ZSRR, jej relacji z Centralnym Komitetem Żydów w Polsce oraz Wojewódzkim Komitetem Żydowskim we Wrocławiu, a także administracją państwową. Najciekawszym zagadnieniem jest kwestia statusu prawnego i społecznego Żydów, którzy zabiegali o uznanie ich za ofiary III Rzeszy na równi z innymi, w tym przypadku przede wszystkim polskimi Żydami. Ostatecznie niemal wszyscy Żydzi niemieccy opuścili miasto podczas wysiedleń ludności niemieckiej.
Bibliografia
Berendt G., Emigracja ludności żydowskiej z Polski w latach 1945–1967, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały”, nr VII (2006), s. 25–60.
Berendt G., Życie żydowskie w Polsce w latach 1950–1956. Z dziejów Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce, Gdańsk 2006.
Berendt G., Żydzi na gdańskim rozdrożu (1945–1959), Gdańsk 2000.
Borkowski M., Kirmiel A., Włodarczyk T., Śladami Żydów: Dolny Śląsk, Opolszczyzna, Ziemia Lubuska, Warszawa 2008.
Brenner M., German-Jewish history in modern times, vol. 2: Emancipation and acculturation: 1780–1871, New York 1997.
Brenner M., Nach dem Holocaust. Juden in deutschland 1945–1950, München 1995.
Bronsztejn S., Uwagi o ludności żydowskiej na Dolnym Śląsku w pierwszych latach po wyzwoleniu, „Biuletyn ŻIH”, nr 75 (1970), s. 31–54.
Bronsztejn S., Z dziejów ludności żydowskiej na Dolnym Śląsku po II wojnie światowej, Wrocław 1993.
Cała A., Ochrona bezpieczeństwa fizycznego Żydów w Polsce powojennej: komisje specjalne przy Centralnym Komitecie Żydów w Polsce, Warszawa 2014.
Cohn W., Żadnego prawa – nigdzie: dziennik z Breslau 1933–1941. Wybrane fragmenty, opr. N. Conrads, Wrocław 2010.
Datner-Śpiewak H., Po Zagładzie: społeczna historia domów dziecka, szkół, kół studentów w dokumentach Centralnego Komitetu Żydów w Polsce, Warszawa 2016.
Friedla K., Juden in Breslau/Wrocław 1933–1949: Überlebensstrategien, Selbstbehauptung und Verfolgungserfahrungen, Köln 2015.
Geschichte der Juden in Deutschland von 1945 bis zur Gegenwart, red. M. Brenner, München 2012.
Goldsztejn A., Powstanie skupiska ludności żydowskiej na Dolnym Śląsku w latach 1945–1947, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, R. XXII (1967), nr 1–2, s. 191–202.
Grabski A., Centralny Komitet Żydów w Polsce (1944–1950). Historia polityczna, Warszawa 2015.
Grabski A., Działalność komunistów wśród Żydów w Polsce: 1944–1949, Warszawa 2004.
Grabski A., Żydowski ruch kombatancki w Polsce w latach 1944–1949, Warszawa 2002.
Hirsch H., Gehen oder bleiben? Juden in Pommern und Niederschlesien 1945–1957, Göttingen 2011.
Iwanek M., Rok 1945, [w:] Jelenia Góra. Zarys rozwoju miasta, red. Z. Kwaśny, Wrocław 1989, s. 213–231.
Jaworski W., Żydzi na Górnym Śląsku w latach 1945–1970, Sosnowiec 2001.
Kendziorek P., Program i praktyka produktywizacji Żydów polskich w działalności CKŻP, Warszawa 2016.
Kersten K., Polacy, Żydzi, komunizm. Anatomia półprawd 1939–68, Warszawa 1992.
Kobielec A., Filie obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Informator, Wałbrzych 2008.
Kobielec A., Więźniowie Żydzi w KL Gross-Rosen. Stan Badań, Wałbrzych 1993.
Konieczny A., Ewakuacja obozu koncentracyjnego Gross-Rosen w 1945 r., „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, t. 2 (1975), s. 163–189.
Konieczny A., The „Schmelt organisation” in Silesia, [w:] Jews in Silesia, red. M. Wodziński, J. Spyra, Kraków 2001, s. 173–179.
Krasucki E., Historia kręci Drejdlem: z dziejów (nie tylko) szczecińskich Żydów, Łódź 2018.
Kwaśny Z., Na nowej drodze rozwoju (do I wojny światowej), [w:] Jelenia Góra. Zarys rozwoju miasta, red. Z. Kwaśny, Wrocław 1989, s. 132–133.
Kwiek J., Żydzi, Łemkowie, Słowacy w województwie krakowskim w latach 1945–1949/50, Kraków 2002.
Melchior M., Społeczna tożsamość jednostki: w świetle wywiadów z Polakami pochodzenia żydowskiego urodzonymi w latach 1944–1955, Warszawa 1990.
Melchior M., Zagłada a tożsamość: polscy Żydzi ocaleni „na aryjskich papierach”: analiza doświadczenia biograficznego, Warszawa 2004.
Mieczkowski J., Żydzi, Niemcy i Ukraińcy na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956: liczba, położenie i działalność polityczna, Szczecin 1994.
Mothes H., Die Juden in Stadt und Kreis Hirschberg i. Rsgb., mps., Hirschberg 1938.
Nitschke-Szram B., Wysiedlenie ludności niemieckiej z Polski w latach 1945–1949, Zielona Góra 1999.
Nusech Pojln. Studia z dziejów kultury jidysz w powojennej Polsce, red. M. Ruta, Kraków–Budapeszt 2008.
Olejnik L., Społeczność żydowska w Łodzi w latach 1945–1950. Zarys problemu, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”, t. 60 (1997), s. 125–147.
Pęziński P., Na rozdrożu: młodzież żydowska w PRL 1956–1968, Warszawa 2014.
Ruchniewicz M., Ruchniewicz K., Das neue juedische Leben in Polen – Juden in Niederschlesien nach 1945, [w:] Juedisches Leben zwischen Ost und West. Neue Beitraege zur juedischen Geschichte in Schlesien, red. A. Herzig, K. Ruchniewicz, A. Brämer, Göttingen 2014, s. 473–502.
Ruta M., Bez Żydów? Literatura jidysz w PRL o Zagładzie, Polsce i komunizmie, Kraków–Budapeszt 2012.
Rykała A., Rozmieszczenie Żydów w Polsce po drugiej wojnie światowej (1945–1950), „Rocznik Łódzki”, t. 48 (2001), s. 149–174.
Rykała A., Kulesza M., W kwestii skupisk ludności żydowskiej na Śląsku w pierwszych latach po II wojnie światowej, „Studia Śląskie”, t. 61 (2002), s. 235–254.
Sadowski M., Deportacje niemieckich Żydów z Wrocławia do KZ-Theresienstadt w styczniu i kwietniu 1944 r., „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, t. 18 (1995), s. 261–270.
Sadowski M., Z badań nad więźniami żydowskimi wyzwolonymi w filiach obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, „Studia nad faszyzmem i zbrodniami hitlerowskimi”, t. 16 (1993), s. 251–276.
Społeczność żydowska i niemiecka w Łodzi po 1945 roku, red. A. Lech, K. Radziszewska, A. Rykała, Łódź 2010.
Społeczność żydowska w PRL przed kampanią antysemicką lat 1967–1968 i po niej, red. G. Berendt, Warszawa 2009.
Starnawski M., Socjalizacja i tożsamość żydowska w Polsce powojennej: narracje emigrantów z pokolenia marca ’68, Wrocław 2016.
Strauchold G., Autochtoni polscy, niemieccy, czy… Od nacjonalizmu do komunizmu (1945–1949), Toruń 2001.
Szajda M., Początki instytucjonalnego życia żydowskiego na Dolnym Śląsku od maja do sierpnia 1945 roku, [w:] Koniec wojny na Śląsku. Rok 1945. Studia i materiały, red. K. Jasiak, K. Kawalec, P. Stanek, Wrocław–Opole–Warszawa 2018, s. 169–177.
Szaynok B., Ludność żydowska na Dolnym Śląsku 1945–1950, Wrocław 2000.
Szaynok B., Z historią i Moskwą w tle: Polska a Izrael 1944–1968, Warszawa–Wrocław 2007.
Szaynok B., Kersten K., Pogrom Żydów w Kielcach 4 lipca 1946, Warszawa 1992.
Tomkiewicz R., Komitet Żydowski w Olsztynie (1946–1949), „Rocznik Ziem Zachodnich”, t. 1 (2017), s. 123–142.
Waszkiewicz E., Kongregacja Wyznania Mojżeszowego na Dolnym Śląsku na tle polityki wyznaniowej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1945–1968, Wrocław 1999.
Wieczorek P., Żydzi w Wałbrzychu i powiecie wałbrzyskim 1945–1968, Warszawa –Wrocław 2017.
Wolny M., Ludność żydowska w Świdnicy w latach 1945–1970, „Rocznik Świdnicki”, 2003, s. 128–157.
Ziątkowski L., Dzieje Żydów we Wrocławiu, Wrocław 2000.
Ziątkowski L., Między niemożliwym a koniecznym: reformy państwa pruskiego w końcu XVIII i na początku XIX wieku a proces równouprawnienia Żydów ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji na Śląsku, Wrocław 2007.
Żbikowski A., Sąd Społeczny przy CKŻP: wojenne rozliczenia społeczności żydowskiej w Polsce, Warszawa 2014.
Żółkiewska-Rejak A., Zerwana przeszłość: powojenne środowisko żydowskiej inteligencji twórczej: po¬moc materialna i organizacyjna ze strony CKŻP, Warszawa 2017.
Berendt G., Życie żydowskie w Polsce w latach 1950–1956. Z dziejów Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce, Gdańsk 2006.
Berendt G., Żydzi na gdańskim rozdrożu (1945–1959), Gdańsk 2000.
Borkowski M., Kirmiel A., Włodarczyk T., Śladami Żydów: Dolny Śląsk, Opolszczyzna, Ziemia Lubuska, Warszawa 2008.
Brenner M., German-Jewish history in modern times, vol. 2: Emancipation and acculturation: 1780–1871, New York 1997.
Brenner M., Nach dem Holocaust. Juden in deutschland 1945–1950, München 1995.
Bronsztejn S., Uwagi o ludności żydowskiej na Dolnym Śląsku w pierwszych latach po wyzwoleniu, „Biuletyn ŻIH”, nr 75 (1970), s. 31–54.
Bronsztejn S., Z dziejów ludności żydowskiej na Dolnym Śląsku po II wojnie światowej, Wrocław 1993.
Cała A., Ochrona bezpieczeństwa fizycznego Żydów w Polsce powojennej: komisje specjalne przy Centralnym Komitecie Żydów w Polsce, Warszawa 2014.
Cohn W., Żadnego prawa – nigdzie: dziennik z Breslau 1933–1941. Wybrane fragmenty, opr. N. Conrads, Wrocław 2010.
Datner-Śpiewak H., Po Zagładzie: społeczna historia domów dziecka, szkół, kół studentów w dokumentach Centralnego Komitetu Żydów w Polsce, Warszawa 2016.
Friedla K., Juden in Breslau/Wrocław 1933–1949: Überlebensstrategien, Selbstbehauptung und Verfolgungserfahrungen, Köln 2015.
Geschichte der Juden in Deutschland von 1945 bis zur Gegenwart, red. M. Brenner, München 2012.
Goldsztejn A., Powstanie skupiska ludności żydowskiej na Dolnym Śląsku w latach 1945–1947, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, R. XXII (1967), nr 1–2, s. 191–202.
Grabski A., Centralny Komitet Żydów w Polsce (1944–1950). Historia polityczna, Warszawa 2015.
Grabski A., Działalność komunistów wśród Żydów w Polsce: 1944–1949, Warszawa 2004.
Grabski A., Żydowski ruch kombatancki w Polsce w latach 1944–1949, Warszawa 2002.
Hirsch H., Gehen oder bleiben? Juden in Pommern und Niederschlesien 1945–1957, Göttingen 2011.
Iwanek M., Rok 1945, [w:] Jelenia Góra. Zarys rozwoju miasta, red. Z. Kwaśny, Wrocław 1989, s. 213–231.
Jaworski W., Żydzi na Górnym Śląsku w latach 1945–1970, Sosnowiec 2001.
Kendziorek P., Program i praktyka produktywizacji Żydów polskich w działalności CKŻP, Warszawa 2016.
Kersten K., Polacy, Żydzi, komunizm. Anatomia półprawd 1939–68, Warszawa 1992.
Kobielec A., Filie obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Informator, Wałbrzych 2008.
Kobielec A., Więźniowie Żydzi w KL Gross-Rosen. Stan Badań, Wałbrzych 1993.
Konieczny A., Ewakuacja obozu koncentracyjnego Gross-Rosen w 1945 r., „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, t. 2 (1975), s. 163–189.
Konieczny A., The „Schmelt organisation” in Silesia, [w:] Jews in Silesia, red. M. Wodziński, J. Spyra, Kraków 2001, s. 173–179.
Krasucki E., Historia kręci Drejdlem: z dziejów (nie tylko) szczecińskich Żydów, Łódź 2018.
Kwaśny Z., Na nowej drodze rozwoju (do I wojny światowej), [w:] Jelenia Góra. Zarys rozwoju miasta, red. Z. Kwaśny, Wrocław 1989, s. 132–133.
Kwiek J., Żydzi, Łemkowie, Słowacy w województwie krakowskim w latach 1945–1949/50, Kraków 2002.
Melchior M., Społeczna tożsamość jednostki: w świetle wywiadów z Polakami pochodzenia żydowskiego urodzonymi w latach 1944–1955, Warszawa 1990.
Melchior M., Zagłada a tożsamość: polscy Żydzi ocaleni „na aryjskich papierach”: analiza doświadczenia biograficznego, Warszawa 2004.
Mieczkowski J., Żydzi, Niemcy i Ukraińcy na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956: liczba, położenie i działalność polityczna, Szczecin 1994.
Mothes H., Die Juden in Stadt und Kreis Hirschberg i. Rsgb., mps., Hirschberg 1938.
Nitschke-Szram B., Wysiedlenie ludności niemieckiej z Polski w latach 1945–1949, Zielona Góra 1999.
Nusech Pojln. Studia z dziejów kultury jidysz w powojennej Polsce, red. M. Ruta, Kraków–Budapeszt 2008.
Olejnik L., Społeczność żydowska w Łodzi w latach 1945–1950. Zarys problemu, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”, t. 60 (1997), s. 125–147.
Pęziński P., Na rozdrożu: młodzież żydowska w PRL 1956–1968, Warszawa 2014.
Ruchniewicz M., Ruchniewicz K., Das neue juedische Leben in Polen – Juden in Niederschlesien nach 1945, [w:] Juedisches Leben zwischen Ost und West. Neue Beitraege zur juedischen Geschichte in Schlesien, red. A. Herzig, K. Ruchniewicz, A. Brämer, Göttingen 2014, s. 473–502.
Ruta M., Bez Żydów? Literatura jidysz w PRL o Zagładzie, Polsce i komunizmie, Kraków–Budapeszt 2012.
Rykała A., Rozmieszczenie Żydów w Polsce po drugiej wojnie światowej (1945–1950), „Rocznik Łódzki”, t. 48 (2001), s. 149–174.
Rykała A., Kulesza M., W kwestii skupisk ludności żydowskiej na Śląsku w pierwszych latach po II wojnie światowej, „Studia Śląskie”, t. 61 (2002), s. 235–254.
Sadowski M., Deportacje niemieckich Żydów z Wrocławia do KZ-Theresienstadt w styczniu i kwietniu 1944 r., „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, t. 18 (1995), s. 261–270.
Sadowski M., Z badań nad więźniami żydowskimi wyzwolonymi w filiach obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, „Studia nad faszyzmem i zbrodniami hitlerowskimi”, t. 16 (1993), s. 251–276.
Społeczność żydowska i niemiecka w Łodzi po 1945 roku, red. A. Lech, K. Radziszewska, A. Rykała, Łódź 2010.
Społeczność żydowska w PRL przed kampanią antysemicką lat 1967–1968 i po niej, red. G. Berendt, Warszawa 2009.
Starnawski M., Socjalizacja i tożsamość żydowska w Polsce powojennej: narracje emigrantów z pokolenia marca ’68, Wrocław 2016.
Strauchold G., Autochtoni polscy, niemieccy, czy… Od nacjonalizmu do komunizmu (1945–1949), Toruń 2001.
Szajda M., Początki instytucjonalnego życia żydowskiego na Dolnym Śląsku od maja do sierpnia 1945 roku, [w:] Koniec wojny na Śląsku. Rok 1945. Studia i materiały, red. K. Jasiak, K. Kawalec, P. Stanek, Wrocław–Opole–Warszawa 2018, s. 169–177.
Szaynok B., Ludność żydowska na Dolnym Śląsku 1945–1950, Wrocław 2000.
Szaynok B., Z historią i Moskwą w tle: Polska a Izrael 1944–1968, Warszawa–Wrocław 2007.
Szaynok B., Kersten K., Pogrom Żydów w Kielcach 4 lipca 1946, Warszawa 1992.
Tomkiewicz R., Komitet Żydowski w Olsztynie (1946–1949), „Rocznik Ziem Zachodnich”, t. 1 (2017), s. 123–142.
Waszkiewicz E., Kongregacja Wyznania Mojżeszowego na Dolnym Śląsku na tle polityki wyznaniowej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1945–1968, Wrocław 1999.
Wieczorek P., Żydzi w Wałbrzychu i powiecie wałbrzyskim 1945–1968, Warszawa –Wrocław 2017.
Wolny M., Ludność żydowska w Świdnicy w latach 1945–1970, „Rocznik Świdnicki”, 2003, s. 128–157.
Ziątkowski L., Dzieje Żydów we Wrocławiu, Wrocław 2000.
Ziątkowski L., Między niemożliwym a koniecznym: reformy państwa pruskiego w końcu XVIII i na początku XIX wieku a proces równouprawnienia Żydów ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji na Śląsku, Wrocław 2007.
Żbikowski A., Sąd Społeczny przy CKŻP: wojenne rozliczenia społeczności żydowskiej w Polsce, Warszawa 2014.
Żółkiewska-Rejak A., Zerwana przeszłość: powojenne środowisko żydowskiej inteligencji twórczej: po¬moc materialna i organizacyjna ze strony CKŻP, Warszawa 2017.
Opublikowane
2018-12-28
Numer
Dział
Artykuły i Studia
Copyright (c) 2018 Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
