Środowisko byłej Dzielnicy I Związku Polaków w Niemczech a aparat bezpieczeństwa publicznego w latach 1945–1950 (zarys problemu)
Abstrakt
Artykuł analizuje skalę zainteresowania i wykorzystania przez Urzędy Bezpieczeństwa województwa śląskiego przedwojennych działaczy polskich ze Śląska Opolskiego, zrzeszonych do 1939 r. w Dzielnicy I Związku Polaków w Niemczech. Do prezentacji tego zagadnienia posłużyły zachowane materiały policji politycznej z lat 1945–1950 różnego szczebla oraz literatura przedmiotu. Już przed wojną działacze opolskiej mniejszości polskiej byli z różnych względów (szpiegowskich, działalność polityczna) obiektem zainteresowania polskich służb specjalnych (przede wszystkim II Oddział Sztabu Generalnego Wojska Polskiego – wywiad). Także po wojnie grono to z innych względów stało się obiektem oddziaływania komunistycznych służb specjalnych, przede wszystkim policji politycznej. Głównym powodem zainteresowania członkami tej grupy były ich przedwojenne związki polityczne oraz powojenne zaangażowanie polityczne przedstawicieli tego środowiska, przede wszystkim w działalność Polskiego Stronnictwa Ludowego. Nie bez znaczenia był również fakt, że przedstawiciele tego środowiska byli naturalnymi liderami politycznymi ludności rodzimej. Jeśli przed wojną zaangażowanie się przedstawicieli ZPwN wynikało z pobudek patriotycznych, to po wojnie werbunki były zazwyczaj wymuszane, czy to za pomocą bezpośredniego zagrożenia życia werbowanych bądź zagrożenie dla członków ich rodzin wysiedleniem do Niemiec. Od końca lat 40. szantażowano niektóre osoby przedwojennym zaangażowaniem.
Bibliografia
Chałupczak H., Masnyk M., Udział polskich służb specjalnych w tzw. „buncie młodych” na terenie działania Dzielnicy I Związku Polaków w Niemczech, „Wrocławskie Studia z Dziejów Najnowszych”, t. XC (1992), s. 189–211.
Dawid A., Działalność PSL w powiecie opolskim przed wyborami do Sejmu Ustawodawczego w świetle materiałów UBP. Inwigilacje i represje, [w:] Komunistyczny aparat represji i życie społeczne Opolszczyzny w latach 1945–1989. Studia i materiały, red. K. Jasiak, Opole 2012, s. 107–130.
Dawid A., Kośni z Chróścić. Dzieje rodu na tle przemian społeczno-politycznych Śląska w XIX i XX wieku, Toruń 2009.
Hajduk R., Arka Bożek, Katowice 1973.
Hajduk R., Nieznana karta tajnego frontu, Warszawa 1985.
Kisielewicz D., Arka Bożek (1899–1954). Działacz społeczno-polityczny Śląska Opolskiego, Opole 2006.
Kowalski Z., Powrót Śląska Opolskiego do Polski. Organizacja władzy ludowej i regulacja problemów narodowościowych w latach 1945–1948, Opole 1983.
Linek B., Działalność władz bezpieczeństwa na Śląsku Opolskim w latach pięćdziesiątych (na przykładzie powiatu strzeleckiego), „Studia Śląskie”, t. 64 (2005), s. 137–156.
Linek B., Kilka uwag o środowisku byłej I Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech w pierwszych powojennych latach w Polsce (do 1950 r.), [w:] Studia z historii najnowszej. Profesorowi Wojciechowi Wrzesińskiemu najmłodsi uczniowie, red. K. Ruchniewicz, B. Szaynok, J. Tyszkiewicz, Wrocław 1999, s. 55–65.
Linek B., Polityka antyniemiecka na Górnym Śląsku w latach 1945–1950, Opole 2014.
Lis M., Ludność rodzima na Śląsku Opolskim po II wojnie światowej (1945–1993), Opole 1993.
Madajczyk P., Berlińska D., Polska jako państwo narodowe. Historia i pamięć, Warszawa–Opole 2008.
Masnyk M., Dzielnica I Związku Polaków w Niemczech, Opole 1994.
Masnyk M., Dzielnica I Związku Polaków w Niemczech jako organizator polskiego życia narodowego w rejencji opolskiej (kilka uwag rocznicowych), [w:] W 90. rocznicę założenia Dzielnicy I Związku Polaków w Niemczech. Mniejszości narodowe w Niemczech w okresie międzywojennym, red. P. Pałys, D. Scholze-Šołta, Bautzen–Opole 2015, s. 15–30.
Masnyk M., Wincenty Karuga (1906–1961). Szkic do portretu, [w:] Śląsk. Ludzie i problemy (XIII–XX w.), red. W. Kaczorowski, Opole 1996, s. 79–87.
Nowak A., Arka Bożek, Trybun ludu śląskiego. Syn ziemi raciborskiej, Katowice 1990.
Pałys P., Szymon Koszyk (1891–1972): beneficjent czy ofiara systemu?, [w:] Górny Śląsk w Polsce Ludowej, t. 2: Przywódcy – bohaterowie – wrogowie, red. A. Dziurok, B. Linek, Katowice–Opole 2017, s. 97–115.
Pierwsze lata władzy ludowej we wspomnieniach Opolan, Katowice 1971.
Sack J., Oko za oko. Przemilczana historia Żydów, którzy w 1945 r. mścili się na Niemcach, Gliwice 1995.
Smolka L., Z badań nad poglądami Kazimierza Malczewskiego o Śląsku Opolskim (1922– 1939), „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, nr 1 (1985), s. 109–124.
Tracz B., Rok ostatni – rok pierwszy. Gliwice 1945, Gliwice 2004.
Wanatowicz M.W., Od indyferentnej ludności do śląskiej narodowości? Postawy narodowe ludności autochtonicznej Górnego Śląska w latach 1945–2003 w świadomości społecznej, Katowice 2004.
W 90. rocznicę założenia Dzielnicy I Związku Polaków w Niemczech. Mniejszości narodowe w Niemczech w okresie międzywojennym, red. P. Pałys, D. Scholze-Šołta, Bautzen–Opole 2015.
Weber K., Działalność Maksymiliana Kośnego na Śląsku Opolskim w trakcie i po zakończeniu II wojny światowej, [w:] Koniec wojny na Śląsku. Rok 1945. Studia i materiały, red. K. Jasiak, K. Kawalec, P. Stanek, Wrocław–Opole–Warszawa 2018, s. 178–189.
Wrzesiński W., Polski ruch narodowy w Niemczech w latach 1922–1939, Wrocław 1993.
Copyright (c) 2018 Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
